کنترل امواج مغزی و معجزه ای به نام نوروفیدبک

طرحی نو در ورزش حرفه ای
معجزه ای به نام نوروفیدبک

با سلام خدمت همه شطرنج دوستان و شطرنج بازان عزیز،
پس از انتشار مطلب قبلی من در مورد کنترل امواج مغزی تماس های زیادی از طرف دوستان با من صورت گرفت تا توضیح بیشتری در مورد روش انجام این تمرینات در اختیار دوستان قرار دهم. بدین منظور در این مقاله و مطالب بعدی سعی دارم ضمن بیان این توضیحات به تاثیرات این روش جدید در تمرینات حرفه ای قهرمانان ورزشی بزرگ دنیا بپردازم. برای آگاهی از آخرین خبرها در مورد نوروفیدبک در روزهای آتی با سایت آچمز همراه باشید.

شرکت در این طرح کاملاً داوطلبانه می باشد لذا دوستانی که مایل به همکاری هستند می بایست مشخصات خود را که شامل نام ، نام خانوادگی ، سن و ریتینگ (درجه بین المللی) می باشد به ایمیل من به آدرس Mahini_m@yahoo.com ارسال کنند.

با تشکر از دوستان خوبم اساتید بزرگ شادی پریدر و آتوسا پورکاشیان و استاد بین المللی شایسته قادرپور و اساتید فیده شیرین نوابی و ساراسادات خادم الشریعه و قهرمان نوجوانان کشور زهرا آزادواری که از هفته پیش برای حضور در طرح، اعلام آمادگی کرده و تست های خود را آغاز نموده اند.
 

مغز و ارتباطات آن
مغز انسان داراي قسمت‌هاي مختلف با عملكردهاي مختلف است. يكي از اين قسمت‌ها قشر مخ مي‌باشد.
قشر مخ مركز فرايندهاي عالي ذهن، محل ثبت احساس‌ها، آغاز اعمال ارادي، تصميم‌گيري و تدوين نقشه است. مغز انسان از تعداد زيادي سلول عصبي به نام نورون تشكيل يافته است. نورون‌ها در سراسر بدن وجود دارند. ارتباط بين قسمت‌هاي مختلف مغز، و نيز ارتباط بين مغز و ساير قسمت‌هاي بدن از مسير اين سلول‌هاي عصبي و توسط پيام عصبي صورت مي‌گيرد.

در واقع مغز از طريق اين سلول‌ها، پيام‌هاي مختلفي (پيام عصبي) را به قسمت‌هاي مختلف بدن فرستاده و پيام‌هايي نيز دريافت مي‌كند. ماهيت اين پيام عصبي در داخل يك سلول به صورت جريان الكتريكي (پتانسيل عمل) و در بين دو سلول به صورت نقل و انتقالات شيميايي (نوروترنسميتر) است. فعاليت الكتريكي نورون‌ها در سطح جمجمه سبب شكل‌دهي فعاليت الكتريكي مغز با عنوان امواج مغزي مي‌شود.

امواج مغزي انواع و کارکردهاي متفاوتي دارند و برحسب فركانس به انواع مختلف تقسيم مي‌شوند (امواج سريع‌تر داراي فركانس بيشتر، و امواج آهسته داراي فركانس كمتر هستند). همه اين امواج در تمام اوقات وجود دارند اما در شرايط مختلف كاركردي، غلبه با موج خاصي است. امواج مختلف مغزي و کارکردهاي آنها عبارتند از : موج دلتا ، موج تتا  موج آلفا ، موج SMR ، موج بتا  و گاما.  

دلتا (3-5/0 هرتز)
دلتا آهسته‌ترين موج مغزي است و در طي خواب عميق (بدون رویا) غلبه دارد و براي ترشح هورمون رشد و ترميم بافت‌هاي بدن مفيد است.

تتا (7-4 هرتز)
يادگيري‌ عالي، احساس سكون و آرامش، پذيرندگي زياد، برنامه‌ريزي مجدد ذهن، خيال‌پردازي، تفكر بدون خودسانسوري و خلاقانه، فراخواني خاطرات ناراحت كننده و رنج‌آور ذخيره شده در حافظه كاركردهاي موج تتا هستند.

آلفا ( 12-8 هرتز )
هنگاميكه آرام هستيد و پردازش اطلاعات ذهني زيادي نداريد، هنگاميكه چشمان خود را مي‌بنديد مغز شما امواج آلفاي زيادي به ويژه در ناحيه پس‌سري توليد مي‌كند. همچنين هنگام تفريح و لذت بردن از محيط اطراف غلبه با موج آلفاست. امواج آلفا در زمان و شكل مناسب سبب دستيابي به عملكرد بهينه، كاهش اضطراب، تقويت سيستم ايمني، تفكر مثبت، يكپارچگي ذهن و بدن، شهود، درون انديشي، تعادل هيجاني، احساس سرخوشي، آگاهي دروني و افزايش ترشح سروتونين مي‌شود.

 SMR ه(15-12 هرتز)
امواج SMR باعث استحكام بخشيدن به ذهن و بدن، پردازش و تمركز در آرامش، ايجاد هماهنگي بين محيط و فرد، كمك به خواب رفتن و تنظيم حركات بدن مي‌شود.

بتا (37-14 هرتز )
كنش‌هاي پيچيده ذهني(مثل سخن گفتن، بحث كردن و...)، تفكر انتزاعي فوق‌العاده، هشياري، تمركز، پايداري هيجاني، محاسبات رياضي، و افزايش متابوليسم با غلبه موج بتا در مغز بروز مي‌كند.

گاما (38 هرتز به بالا)
موج گاما، سازمان دهنده مغز و هماهنگ كننده و يكپارچه كننده اطلاعات از قسمت‌هاي مختلف بدن است. غلبه اين موج با حافظه خوب، سرعت انتقال زياد اطلاعات، پردازش سطوح بالاي اطلاعات و يادگيري مسائل پيچيده همراه است.

 

 

الکتروانسفالوگرافي کمي
با قراردادن تعدادي الكترود روي سر مي‌توان اين امواج را دريافت، ثبت و سپس با استفاده از كامپيوتر تحليل كرد.

QEEG وسيله‌اي است كه اين كار را انجام مي‌دهد  QEEGیا الكترو انسفالوگرافي كمي (Quantitative Electro Encephalograph) وسيله‌اي براي ارزيابي و اندازه‌گيري امواج مغزي وخصوصيات مربوط به آن‌هاست. در اين روش ارزيابي تعدادي الكترود (عموماً 19 عدد) که روي کلاهي با نظم و قانون خاصي تثبيت شده‌اند، روي سر قرار گرفته امواج مغزي را دريافت مي‌کنند. QEEG ، امواج مغزي را در حالت‌هاي مختلف چشم بسته، چشم باز و انجام يک تکليف شناختي مانند خواندن، ثبت کرده، سپس اين امواج بوسيله كامپيوتر، برحسب فركانس تفكيك شده و براساس شدت فعاليت در رنگ‌هاي مختلف نمايش داده مي‌شوند (تصاوير در قالب سرهاي رنگي که Brain Map ناميده مي‌شوند ارائه مي‌گردند ( علاوه بر اين تصاوير، کامپيوتر، جداول و نمودارهاي ديگري نيز ارائه مي‌دهد که کاربردهاي خاص خود را دارند).

مطابق با مطالعاتي كه صورت گرفته اندازه امواج مختلف در مغز داراي استاندارد و حد نرمالي است كه تنها براساس جنس و سن تغيير مي‌كند. به اين معني كه براي داشتن عملكرد مناسب، هريك از امواج مغزي بايد داراي ميزان فعاليت خاصي باشند.

با مقايسه اندازه‌هاي بدست آمده از ثبت امواج در فرد با مقادير نرمال مشخص مي‌شود كدام يك از امواج و در كدام نقطه از سر داراي فعاليت نامناسب است. امواجي كه فعاليت مناسب داشته باشند با رنگ سبز و امواج با فعاليت نامناسب با رنگ‌هاي بنفش و نيلي و آبي (فعاليت كمتر از حد نرمال) و زرد و نارنجي و قرمز (فعاليت بيشتر از حد نرمال) مشخص مي‌شوند.

با بررسي اين نقشه‌ها و مقايس آن‌ها با الگوي نرمال و مرجع، مي‌توان کارکرد مغز را بررسي و مطالعه کرد. از آن‌جا که هر يک از اختلالات و مشکلات ذهني و رواني بر اثر وجود اشکال در عملکرد مغز و در نتيجه کم و زياد شدن امواج مغزي به‌وجود مي‌آيند، لذا QEEG مغزي که کارکرد طبيعي دارد با مغزي که دچار مشکل کارکردي شده است تفاوت دارد.

با مقايسه اعداد به‌دست‌آمده براي هر موج و نتيجه QEEG به دست آمده با وضعيت طبيعي مي‌توان نوع مشکل را تشخيص داد.

اين دستگاه مقياس‌هاي ديگري هم براي ارزيابي كيفيت عملكرد دارد كه عبارتند از: 

- توان نسبي : نسبت بين امواج مختلف را اندازه مي‌گيرد. اگر موجي در مقايسه با امواج ديگر نسبت كمي داشته باشد تحت نفوذ و سلطه آن ها قرار خواهد گرفت و تأثير خود را بر عملكرد از دست خواهد داد.

- عدم تقارن (Asymmetry) : اختلاف ولتاژ بين نواحي مختلف را بررسي مي‌كند. آيا پالس‌هاي الكتريكي در نواحي مختلف مغز، براي داشتن عملكرد مناسب بيش از اندازه بزرگ يا بيش از اندازه كوچك هستند ؟

- انسجام: (Coherence)  كوهرنس مشخص مي‌كند كه مغز چه مقدار انرژي را بين قسمت‌هاي مختلف به اشتراك گذاشته است. اين مقياس بررسي مي‌كند كه آيا مغز توانايي برقراري ارتباط مناسب با خودش را دارد يا نه. كوهرنس زياد نشانه آن است كه بعضي قسمت‌هاي مغز آنچنان درهم گير كرده‌اند كه براي قطع اين ارتباط و برقراري ارتباط با ساير قسمت‌هاي مغز توانايي مناسبي ندارند. و كوهرنس كم نشانه آن است كه منابع مغز از اتصال مناطق مختلف ناتوان هستند.

- فاز (Phase) : سرعت حركت سيگنال‌هاي الكتريكي در سطح سر را تعيين مي‌كند. آيا سرعت حركت انرژي الكتريكي مغز براي داشتن عملكرد بهينه مناسب است يا خير ؟

دهه 70 و 80، دهه‌هاي ابداع و آزمايش QEEG بوده است. در آن زمان مؤسسه EEG پزشكي آمريكا (AMEEGA)[1] و كميته متخصصين QEEG اعلام كردند كه هم‌اكنون QEEG ارزش كلينيكي و باليني دارد. QEEG و نوروتراپي توسط مؤسسه روانشناسي آمريكا در حوزه روان‌شناسي و با برنامه‌هاي درماني مناسب تأييد شده‌اند.

کاربردهاي  : QEEG 

تشخيص
در اصل QEEG براي تشخيص کج‌کاري‌هاي موضعي يا کلي مغز بکار مي‌رود. بوسيله QEEG مي‌توان بيماري‌هاي مغزي- عروقي، آسيب‌هاي مغزي، AD/HD، اختلالات يادگيري، اضطراب، افسردگي، تومورهاي مغزي، صرع، اسکيزوفرني، دمانس و آلزايمر را با دقت 80 تا 90 درصد تشخيص داد.

تشخيص افتراقي
براي مطمئن شدن از وجود جراحات داخلي مغز، سكته، حملات قلبي و يا نارسايي‌ ريه‌ها كه منجر به هيپوكسي مغز مي‌شود؛ زمانيكه تشخيص صرع يا تومورها مورد شك واقع شود؛ در مواردي كه تشخيص اختلالات يادگيري و کمبود توجه مورد شك واقع شود؛ در مواردي كه به وجود كج‌كاري مغز به علت سوءمصرف مواد ترديد داريم؛ هنگامي‌كه تغيير در علائم اختلالات هوشياري (ناركولپسي‌، كما، حواس‌پرتي) يا عملكرد سيستم عصبي (سردرد، استفراغ و آفازي) ديده شده باشد.

درمان و پيگيري
پيگيري سندرم‌هاي ارگانيكي مغز؛ پيگيري نتايج شيمي درماني و پرتودرماني و ترك داروهاي روان‌گردان يا غيرمجاز؛ پيگيري بيماري‌هاي عفوني مانند آنسفاليت و يا مننژيت؛ بررسي وضعيت بيمار پس از جراحي؛ تعيين داروهاي مؤثر با اثربخش‌ترين دوز و كمترين عوارض منفي؛ در بسياري از موارد QEEG راهكارهاي درماني نيز ارائه مي‌دهد.

سنجش
سنجش توانمندي‌هاي هنري، ورزشي و شناختي و ذهني مانند بهره‌ هوشي (IQ)، تمركز، توجه، ميزان هماهنگي ذهن و بدن و .... از آن‌‌جا که QEEG به ارزيابي عملکرد مغز مي‌پردازد و نيز توانمندي‌هاي ذهني هر فرد با عملکرد مغزي او ارتباط مستقيم دارد، لذا با استفاده از اين روش مي‌توان برآوردي از اين توانمندي‌ها به‌دست آورد.

 

برای کسب اطلاعات بیشتر لطفاً به سایت www.Atiehclinic.com مراجعه فرمایید
و یا با ایمیل Mahini_m@yahoo.com تماس بگیرید.

 

 استاد راهنما :

  
دکتر بهزاد مهدی خبازیان

کارشناسی و کارشناسی ارشد : دانشکده تربیت بدنی دانشگاه تهران
دکتری : فیزیولوژی ورزش، دانشگاه تربیت مدرس
عضو اسبق تیم ملی شنای کشور ، دارنده مدال برنز جوانان آسیا در شنا
سرمربی تیم ملی شنا از سال 1384 تا کنون،
استادیار دانشکده تربیت بدنی و علوم ورزشی دانشگاه تهران

 
استاد مشاور :

  
     دکتر رضا رستمی

مدير گروه آتيه، دانشیار دانشگاه تهران،
پزشكي عمومي دانشگاه علوم پزشكي تهران،
دكتري تخصصي روانپزشكي،
دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي،
رئيس مركز بهداشت و درمان دانشگاه تهران و ...