مغز خود را همانند ماهیچه های خود ورزش دهید

مونا سلمان ماهینی :
مغز خود را همانند ماهیچه های خود ورزش دهید !

با سلام خدمت تمامی شطرنج دوستان عزیز
امیدوارم تاکنون با مجموعه مقالات مربوط به نوروفیدبک از طریق سایت آچمز همراه بوده باشید. من در مقالات قبلی به بررسی شواهد درمانی نوروفیدبک در درمان اختلالات بیش فعالی و همچنین درمان اضطراب پرداختم و در این مقاله سعی دارم بر اساس مقالات و شواهد علمی موجود به بررسی تاثیر تمرینات امواج مغزی در ورزشکاران بپردازم .

ضمناً از حضور و همکاری دوستان خوبم در تیم ملی شطرنج و استاد هادی مومنی بازیکن سابق تیم ملی، قهرمان کشور در سال های 70 و 72 و مربی تیم ملی شطرنج کشور و بسیاری از قهرمانان ارزنده شطرنج ایران در مرکز آتیه و انجام تست ها و تمرینات نوروفیدبک تشکر صمیمانه دارم.

 


ورزش قهرمانی
دونده در خط شروع قرار گرفته، خم مي‌شود. بدن و ذهن آرام، افكار متمركز مي‌شوند. مسابقه دوي 100 متر با مانع، (Dash) براي كسب مدال طلاي المپيك.

دو خط آنطرف ‌تر، پاها كشيده و منقبض، چشم‌ها به جلو دوخته شده، افکار مختلفي در ذهن دونده ديگر پرسه می‌زنند : زانوي آسيب ديده، شهرت، صبحانه بد، با خود مي‌گويد : آرام، آرام، مراقب باش ...

«چرا با وجود تمرينات گروهي زياد و هماهنگ، تيم‌ها در زمان مسابقه دچار ناهماهنگي مي‌شوند ؟»

براي يك ورزشكار زبده، كسب تمركز در پر استرس‌ترين لحظات، به معناي تفاوت در كسب مقام اول و چهارم است. لحظاتی که ممکن است به تنها لبخندی تلخ و حسرتی ابدی ختم شوند. امروزه تفاوت فيزيكي زيادي بين قهرمانان ورزشي وجود ندارد بلكه اختلاف در وضعيت ذهني و رواني آنان است.

شطرنجبازی قدرتمند اما با نوسانات فراوان!!
واسیلی ایوانچوک (قهرمان اوکراین) علی رغم اینکه مدتها رنک دوم فیده
 را در اختیار داشت هیچگاه قهرمان جهان نشد ...

«آیا می‌توان ورزشکاران را برای قرار گرفتن در "Zone" و دستیابی به آن، حتی در لحظاتی که آن را از دست می‌دهند، آموزش داد ؟»

معمولاً در سطوح قهرماني، شرايط فيزيكي و تجارب ورزشكاران همانند است و آنچه اهميت پيدا مي‌كند آمادگي‌هاي ذهني و رواني افراد است. تمام تلاش یک دونده ماهر برای تمرکز ابتدای مسابقه، پس از بلند شدن صدای شلیک، از بین می‌رود. بازیکن بسکتبال در هنگام نزدیک شدن به حلقه و انداختن توپ، متوجه حرکات تماشاگران حاضر در سالن شده و فرصت به دست آوردن یک امتیاز حیاتی و تعیین کننده را در رقابتی سخت، از دست می ‌دهد. گاهی حتی یک کشتی گیر ورزیده و باهوش، با از دست دادن یک امتیاز، آنچنان خود را سرزنش می‌کند که تمام مهارت و توانایی خود را در استفاده از فنون و شگرد های مختلف، فقط به دلیل کاهش تمرکز و اعتماد به نفس، از دست می‌دهد.

 در آينده، رقابت بر سر مديريت ذهني ورزشكاران، از تلاش براي بهبود وضعيت فيزيكي و جسمي آنان پیشی مي‌گيرد. اندازه‌گيري مسائل پنهان مانند فكر و احساس در ورزشكاران كليد پيشرفت ‌هاي آتي در ورزش است.

ذهن آزاد، ذهن برنده است
بازيكنان تيم فوتبال آث‌ ميلان ايتاليا هر دو هفته يكبار، در اتاقي با ديوارهاي شيشه ‌اي، به نام «اتاق ذهن» (Mind Room) جمع مي ‌شوند. دراين اتاق هر بازيكن مقابل يك كامپيوتر مي‌نشيند و امواج مغزي خود را –به صورت شبيه سازي شده- روي صفحه مانيتور تماشا مي‌كند. هراز گاهي يك پالس نافرم روي صفحه ظاهر مي شود : ضربه پنالتي كه مقابل يوونتوس از دست رفت يا خشم ناشي از نيمكت‌ نشيني در بازي قبل. وقتي اين پالس ‌هاي ناگهاني ظاهر مي‌ شوند، كار بازيكن اين است كه افكار ناجور را از خود دور كند و سعي كند به آرامش لازم دست يابد. پشت ديوار شيشه ‌اي اتاق، دكتر برونو دميكليس، روان‌شناس ورزشي تيم كه امواج مغزي ستارگان را تماشا مي‌كند، وضعيت تمركزي آن ‌ها را ارزيابي كرده و گهگاه دستورات لازم را در گوشي ‌هاي آن‌ها زمزمه مي‌ كند.

ستاره بریتانیا دیگر درخشش گذشته را ندارد ...
نایجل شورت نایب قهرمان اسبق جهان و قهرمان بریتانیا

«كسب مهارت در بيرون راندن افكار مزاحم از ذهن در طول مسابقه، كه ذهن آزاد ناميده مي ‌شود، يكي از اهداف بزرگ در ورزش قهرماني است»

دكتر برونو دميكليس (Bruno Demichelis)، روانشناس ورزشي مشهور، در جلسه ساليانه BFE در برلين، درباره اتاق ذهن و استفاده بازيكنان آث ‌ميلان از نوروفيدبك توضيحاتي ارائه كرد. در اين جلسه دكتر دميكليس به استفاده موفقيت‌آميز از بيوفيدبك به منظور كسب آمادگي براي ضربات پنالتي، پاس ‌هاي صحيح و احيا بازيكنان پس از يك تمرين سخت اشاره كرد و همچنين درباره افزايش قابل توجه در توانايي كنترل تغييرات ضربان قلب بازيكنان آث‌ ميلان صحبت كرد. اتاق ذهن همان سلاح مرموزي است كه به آث ‌ميلان كمك كرد تا منچستر يونايتد را با نتيجه 3 بر صفر شكست دهد و به مسابقه فينال ليگ قهرماني اروپا در تاريخ 23 مي 2007 در آتن يونان راه يابد.

مارس 2006، داریو سیمیچ (Dario Simic)،  به تازگی همراه تیم ملی کرواسی از بازی مقابل آرژانتین در باسل برگشته است. داریو در این بازی که با نتیجه 2-3 به نفع کرواسی تمام شد، گل پیروزی بخش تیمش را به ثمر رساند. او می گوید : « لحظات سختی بود. من توانستم تمرکزم را حفظ کنم. آنچه به من کمک کرد برنامه ای بود که روانشناس تیممان، دکتر دمیکلیس، در آث میلان بکار گرفته بود. بازیکنان تیم های بزرگ باید بر مشکلات بسیاری غلبه کنند. باید بتوانی خودت را از استرسی که هنگام تمرین، سفر و بازی روی هم انباشته می شود خلاص کنی. اینکه بتوانی خودت را در بهترین فرم حفظ کنی و آماده باشی تا هر وقت لازم شد به زمین بروی کار خیلی مشکلی است. باید بگویم که آث میلان این توانایی و اعتماد به نفس را به من داد.» دکتر دمیکلیس درباره داریو می گوید : « داریو یک قهرمان واقعی است. تنها در چند جلسه ما توانستیم فرمول مناسبی برای تحلیل و بهبود وضعیت ذهنی او پیدا کنیم. به این ترتیب او توانست قابلیت تحرک، کنترل استرس و رفتارش را، در زمانیکه به زمین فرستاده می شود بهبود بخشد.»

«ورزشكاران عقيده دارند كه توانايي حفظ تمركز در لحظات پر استرس، اهميت بسياري در كسب پيروزي در يك رقابت تنگاتنگ دارد»

از چپ به راست : دکتر اریک پپر، رئیس BFE، دکتر برونو دمیکلیس، رئیس علوم ورزشی تیم فوتبال آث میلان، دکتر ویتا سو ویلسون، مؤسس مرکز بهینه سازی عملکرد و سلامت BFE، لارنس کلاین، نایب رئيس كمپاني تكنولوژي فكر و نماينده اين كمپاني در ايتاليا

 BFE، يا بنياد بيوفيدبك اروپا (BiofeedbackFoundation of Europe) يك سازمان غيرانتفاعي است كه در هلند قرار دارد. اين سازمان به منظور افزايش سطح آگاهي كارشناسان سلامت در اروپا و آموزش درمانگران براي استفاده از تكنولوژي بيوفيدبك و نوروفيدبك از طريق كارگاه ‌‌هاي آموزشي تأسيس شد.

 

عملکرد بهینه (Peak Performance)
ورزشكاران زبده اغلب حركات پيچيده را طوري انجام مي ‌دهند كه به نظر مي‌رسد بدون كمترين هوشياري و بصورت خودكار انجام مي ‌شوند. به اين حالت اصطلاحاً بودن در زون {Zone} يا « خودكار شدن رفتار » مي‌گويند. اين افراد در هنگام ورزش، بجاي توجه هوشيارانه به حركات دروني (مثل سر، دست‌ها و پاها)، بر جنبه‌ هاي خارجي از قبيل توپ، هدف، حريف، دروازه و ... توجه مي‌كنند. یکی از مهم ترین عوامل عملکرد بهینه ورزشکاران در میدان رقابت، تنظیم توجه است به گونه ای که تلاش هوشیارانه کمی نياز باشد. عملکرد ضعیف، به دلیل پردازش هوشیار اطلاعات است. نتیجه چنین حالتی، تحریک زیاد حرکات ماهیچه ‌ای و درگیری زیاد نیمکره چپ، قبل و در حین انجام تکلیف است. در صورتیکه در عملکرد بهینه، ورزشکار بر حرکات خود تمرکز نکرده و تمام توجه خود را معطوف به اهداف خارجی می‌کند. به عبارت دیگر، کنترل دقیق و هوشیارانه حرکات بدنی، اثربخشی کمتر از کنترل ناهشیار و خودکار حرکات بدنی دارد، و باعث افزایش اضطراب و افت عملکرد می‌شود. اضطراب بوجود آمده، هیجانات منفی را به‌ همراه می‌آورد و ورزشکار را مجبور می‌ سازد تا به جای توجه به محرکات بیرونی، توجه خود را معطوف افکار و هیجانات منفی خود کند و در کل یک بازی احساسی ارائه دهد.

«ورزشکاران، بدن‌هایشان را به روش‌های متفاوت اما با یک هدف مشترک، "دستیابی به بهترین کارایی و عملکرد ممکن" پرورش می‌دهند. شما اغلب عضلاتتان را آماده مي‌كنيد اما به اهداف بزرگتان دست پيدا نمي‌ كنيد. مانعي سر راه شما قرار دارد و آن، در اغلب مواقع، فعاليت‌هاي مغز شماست»

ورزش‌هاي مختلف به انواع و درجات مختلفي از ملزومات رواني، برای دستیابی به عملکرد بهینه نیاز دارند. مثلاً ورزش وزنه‌ برداري نسبت به تنيس كمتر به مسائل رواني و فكري وابسته است. تنيس تاكتيك‌ها و استراتژي ‌هاي پيچيده‌اي را به خدمت مي‌گيرد، تكنيك بالايي مي ‌طلبد و فريب دادن حريف و داشتن خلاقيت نقش مهمي در آن بازي مي‌كند. یکی از نکات مهم در کشتی، تصمیم گیری به موقع و واکنش سریع، بر مبنای تصمیم خود ورزشکار یا حرکت انجام شده توسط حریف است.

«با استفاده از تکنولوژی آموزش امواج مغزی، مي‌آموزيد كه چطور، بطرز مؤثر و كارآمدي مغزتان را براي رسيدن به شرايط مطلوب، اصلاح و تربيت نماييد. نوروفيدبك يكي از لوازم اساسي مورد استفاده تيم‌هاي بزرگ ورزشي و قهرمانان المپيك، براي دست يافتن به عملكرد بهينه است»

«چرا گاهي مربيان، مواردي را كه به بازيكنان ياد مي‌دهند، خودشان هنگام مسابقه فراموش مي‌كنند ؟»

نوروفيدبك
نوروفيدبك (EEG بيوفيدبك) قابليت بازآموزي فعاليت امواج مغزي براي كسب بهترين عملكرد، در ورزشكاران رشته‌هاي مختلف ورزشي را فراهم مي‌كند. براي مثال براي آرام‌سازي ذهن هنگام تيراندازي با كمان، مي‌توان از نوروفيدبك كمك گرفت. نوروفيدبك همچنين مي ‌تواند براي بهبود تمركز، كاركرد شناختي و كنترل هيجانات و مسائل بوجود آمده به دنبال ضربه‌هاي مغزي، و يا صدمات سبك وارده به سر،  افزايش تعادل فيزيكي در ژيمناستيك، اسكيت روي يخ، اسكي و ... استفاده شود.

حدود 35 سال است كه تحقيقات روي نوروفیدبک براي اصلاح الگوهاي EEG (امواج مغزي) در حال انجام و تكميل است. معمولاً يك جفت الكترود روي پوست سر و يك يا دو الكترود هم به لاله گوش‌ها وصل مي‌شوند. فعاليت الكتريكي مغز به كامپيوتر فرستاده شده، فيدبك سريع صوتي يا تصويري از فعاليت امواج مغزي فرد به او ارائه مي‌شود. ما معمولاً بدليل ناآگاهي از فعاليت امواج مغزي خود، از تأثيرگذاري مناسب و مطمئن بر آن‌ها ناتوانيم. در حاليكه نمايش اين امواج روي صفحه مانيتور و فقط چند هزارم ثانيه پس از توليد آن‌ ها، به ما اين امكان را مي‌دهد كه آن‌ها را تغيير دهيم. همچنان که با استفاده از تصویری که آئینه به ما ارائه می‌دهد، به رفع نواقص و انجام اصلاحات لازم در ظاهر خود می‌پردازیم. اكنون و به اين ترتيب ما واقعاً قادر به بازآموزي مغزمان شده‌ايم.

در ابتدا تغييرات كوتاه‌مدت هستند اما پس از مدتي دوام بيشتري مي‌يابند و با استمرار نوروفيدبك، تمرين و مديريت، اين آموزش در اكثر افراد اتفاق افتاده و تداوم مي‌يابد. محل قرار دادن اكترودها بر مبناي نقشه مغزي بدست آمده از الكتروانسفالوگرافي كمي (QEEG) و مناطق مغزي مرتبط با كاركردهاي خاص، تعيين مي‌شود.

همچنانكه EKG (الكتروكارديوگرافي)، وضعيت قلبي را آشكار مي‌سازد، نقشه‌هاي مغزي بدست آمده از QEEG هم تصويري از كاركرد مغز، در حالت‌هاي گوناگون ارائه مي‌دهند. در اين روش امواج الكتريكي حاصل از فعاليت قشر مغز (با استفاده از الكترودهاي متصل به پوست سر) وارد كامپيوتر شده و با انجام يك سري آناليزهاي پيچيده اين امواج به نمودارها و تصاوير رنگي دو يا سه بعدي تبديل مي‌شوند.

   

در مغز انسان 4 دسته موج اصلی وجود دارد كه عبارتند از دلتا، تتا، آلفا و بتا. در تمام حلالات رواني تمام اين امواج وجود دارند اما هركدام در حالت خاصي فعاليت بيشتري دارند. امواج دلتا مرتبط با خواب هستند. امواج بتا در طول انجام فعاليت‌هاي شناختي پيچيده، گفتگوهاي منطقي، تفكر و ... ديده مي‌شوند. به طور كلي امواج بتا در حالت برانگيختگي (Arousal) بيشترين فعاليت را دارند. امواج آلفا در حالت آرامش، ريلكسيشن، قدم زدن در پارك و لذت بردن از محيط و... ديده مي‌شوند. برخلاف بتا، آلفا در حالت عدم برانگيختگي بيشترين فعاليت را دارد. امواج تتا در حالت خيالپردازي و تفكر خلاقانه وجود دارند. تتا حالتي است كه فرد تكاليف پيچيده را بصورت خودكار و بدون اينكه فعاليت ذهني زيادي داشته باشد انجام مي‌دهد. امواج دلتا بیشتر در خواب دیده می‌شوند. با بررسي وضعيت مغز از لحاظ فعاليت امواج مغزي (نقشه‌هاي مغزي QEEG) و استفاده از نوروفيدبك مي‌توان امواج را در مواقع لازم و در شرايط مناسب تنظيم كرد.

 « دكتر Don Kuhn روانپزشك نيويوركي :
 مانند این است که داريد ماهيچه‌هاي مغزتان را مي‌پروريد همچنانكه به فعاليت امواج مغزتان روي صفحه نگاه مي‌كنيد »

نوروفیدبک چگونه به ورزشکاران کمک می‌کند ؟
طي نوروفيدبك، فرد به انجام يك بازي كامپيوتري مي‌پردازد و سعي مي‌كند تا الگوي مطلوب امواج مغزي را توليد كند (این کار با کنترل و نظارت روانشناس انجام می‌گیرد.

اين حالت در برگيرنده افزايش يا كاهش فعاليت امواج خاصي در مناطق خاصي از مغز است. فعاليت امواج مغزي شما به شكل برانگيختگي در بدن يا مغزتان بروز مي‌كند. براي اينكه يك ورزشكار موفق باشد لازم است بدنش در حالت برانگيخته و ذهنش در آرامش باشد (قرار گرفتن Zone). هركدام از امواج مغزي (بتا، آلفا، تتا و دلتا) بايد در سطح خاصي از فعاليت باشند تا اين وضعيت حاصل شود.

زمينه‌هاي مختلف ورزشي وجود دارند كه نوروفيدبك در آن‌ها كاربرد دارد، از جمله : افزايش تمركز و توجه، كاهش اضطراب، افزايش كنترل روي هيجانات (مانند خشم)، غلبه بر تأثيرات ناشي از ضربات سبك يا سخت مغزي و نيز  افزايش تعادل فيزيكي. تحقيقات تكاملي براي ترسيم الگوهاي امواج مغزي مناسب با انواع مختلف عملكرد بهينه آغاز شده‌اند.

براي مثال در تيراندازي يا گلف، آموزش نوروفيدبك به منظور افزايش موج آلفا و آرام كردن ذهن بكار مي‌رود، در حاليكه ورزشكاران در بعضي ورزش‌ها، از نوروفيدبك براي كاهش فعاليت آلفا و تتا در بعضي مناطق مغزي، همراه با افزايش بتا و به منظور كسب نوع متفاوتي از تمركز يا برانگيختگي استفاده مي‌كنند. ذكر اين مطلب لازم است كه در صورتيكه نوع اشتباه آموزش نوروفيدبك بكار گرفته شود كارايي را كاهش مي‌دهد. در كنار نيازهاي متفاوت فعاليت‌هاي ورزشي مختلف، كاركرد مغزي خود ورزشكاران نيز برحسب مسائل ژنتيكي مانند (ADD/ADHD)، در استفاده از نوروفيدبك مؤثر است.

شواهد نشان مي‌دهد بازيكنان فوتبال كه از ضربات سر بسيار استفاده مي‌كنند، ممكن است تغييرات EEG و نورولوژيك و نقائص عصب ـ روانشناختي را تجربه كنند. بنابراين تمام مغزها يك نوع مشابه آموزش را احتياج ندارند.

حوزه ديگر تأثيرگذاري نوروفيدبك بر ورزش، افزايش تعادل فيزيكي در ورزشكاران است. فوايد حاصل از افزايش تعادل فيزيكي بر ورزش‌هايي مانند ژيمناستيك، اسكي، اسكيت روي يخ، هاكي، اسكيت، اسنوبورد، باله و حتي تنيس، بسكتبال، بيس‌بال، فوتبال و هنرهاي رزمي واضح و روشن است. همچنين گاهي مشكلات تعادلي به دنبال صدمات وارد به سر در ورزش‌هايي مانند اسكي ، هاكي و ... بوجود مي ‌آيند. براي بهبود وضعيت تعادلي به حدود 20- 15 جلسه نوروفيدبك نياز است و پس از 10- 5  جلسه، تغيير در وضعيت تعادلي فرد محسوس است.


نوروفیدبک ...

به بازیکن یاد می‌دهد که چگونه توجه را از درون به محرکات بیرونی انتقال دهد
به بازیکن یاد می‌دهد که چگونه اضطراب عملکرد را پایین آورده و با آن مقابله کند
 

بعضي قهرمانان و ورزشكاراني كه از نوروفيدبك استفاده كرده‌اند :

- بازيكنان تیم فوتبال آث میلان ایتالیا

- ريچارد فالدز (Richard Faulds)، دارنده مدال طلاي المپيك 2000 سيدني : تكنولوژي امواج مغزي، آينده ورزش‌هاي رقابتي است. اين تكنولوژي به من كمك كرد تا هنگام تحت فشار بودن، تمركز و خونسردي خود را حفظ كنم.

- هرمان ماير (Herman Maier) دارنده مدال طلاي المپيك در رشته اسكي

- قهرمان تنيس ماري پيرس (Mary Pierce)

 

- شناگر آمريكايي المپيك، چاد كاروين (Chad Carvin) در ميان اولين نفراتي بود كه از اين سيستم استفاده كردند. وي مي ‌گويد كه سيستم آموزش دستيابي به عملكرد بهينه (Peak Achievement Training) به او كمك كرد تا در Zone تمركز بهينه قهرماني قرار گيرد.

- مارك توايت (Mark Twight) كوهنورد برجسته و مشهور از 1996 استفاده از آموزش امواج مغزي را آغاز كرد. او مي‌ گويد : در حرفه من، شكست بيشتر به دليل رواني اتفاق مي ‌افتد تا فيزيكي. تكنولوژي امواج مغزي به من كمک مي‌ كند تا در مواقع ضروري اعتماد به‌ نفس و كارايي فوق ‌العاده خود را بدست آورم.

- آندره اشميت دارنده مدال طلاي المپيك در رشته ژيمناستيك

- تيم اسكي المپيك بانوان كانادا بطوركامل تحت يك دوره برنامه آموزشي بيو فيدبك قرار گرفتند. در اين بين لوري گراهام، جري سورنسون و ليزا زاواياروي برنده شدند.

- سي جي مولر(C. J. Muller) ، اسكي باز مشهور و قهرمان سال‌هاي 1986و 1987

- سيلوين گيلون(Sylvain Guillon) ، دارنده مدال طلاي المپيك

 
 

مقالات قبلی :

 کنترل امواج مغزی و معجزه ای به نام نوروفیدبک
 کنترل امواج مغزی خود را به دست گیرید 

 
برای کسب اطلاعات بیشتر لطفاً به سایت www.Atiehclinic.com مراجعه فرمایید
و یا با ایمیل Mahini_m@yahoo.com تماس بگیرید