دست نوشته های یک داور شطرنج

دست نوشته های یک داور شطرنج
به قلم گورت گیسن، برگردان از خواجویی نژاد

داور بین المللی "گورت گیسن" [Geurt Gijssen] از بنیان گذاران قوانین داوری شطرنج که کارنامه درخشانی در امر داوری مسابقات بزرگ را در سوابق خود دارد و در سلسله مقالاتی در سایت ChessCafe.com با عنوان «دست نوشته های یک داور» به مشکلات و مسائل روز داوری در قالب پرسش هایی که توسط افراد مختلف از سراسر جهان برای او ارسال می شود، پاسخ می دهد. این مسائل داوری در بسیاری موارد در بین اهالی شطرنج مشترک است و ممکن است در آینده با آن روبرو شوند. از این رو دانستن آن ها خالی از لطف نیست.

پرسش گر: دپی نیکلانسن از دانمارک

آیا قانونی برای نحوه قرار دادن مهره ها در خانه ها وجود دارد؟ به عنوان مثال در مورد مهره اسب: در یکی از بازی هایم حریف اسبهایش را طوری قرار داد که سر اسب در جهت مخالف زاویه دید من بود و با توجه به اینکه این نکته مرا آزار می داد، هنگامی که حریف سر میز حضور نداشت پس از اینکه من حرکتم را انجام دادم مهره های اسب حریف را به حالت معمول قرار دادم اما وقتی حریف به میز مسابقه بازگشت و به این نکته پی برد دوباره اسب هایش را در جهت مخالف زاویه دید من مرتب کرد با توجه به اینکه در این حالت ممکن است در تشخیص مهره ها خللی ایجاد شود آیا در قوانین چنین موردی پیش بینی شده است؟

در نحوه قرار دادن مهره ها در صفحه هیچ قانون خاصی وجود ندارد به جز اینکه باید مهره ها را در وسط خانه ها قرار داد و این نکته بخصوص در صفحات الکترونیکی اهمیت زیادی دارد. قرار دادن مهره ها از نظر زاویه دید یک امر سلیقه ای است. به عنوان مثال در مورد مهره اسب، کارپف عادت داشت سر اسبها را به طرف راست بچرخاند. کاسپاروف سر اسب ها را به سمت چپ قرار می داد و ایوانچوک عادت دارد تا اسب ها را به صورت مستقیم قرار دهد. به طور کلی این اعتراض قابل بررسی نیست.

پرسش گر: نیکیتا تسینارژف از روسیه

در تورنمنتی شرکت داشتم و در یک بازی پرچم ساعت سفید افتاد. در حدود دو دقیقه بعد بازیکن سیاه در حالی که این نکته را متوجه نشده بود حرکتی غیر قانونی را انجام داد،بازیکن سفید به این امر اعتراض کرد و داور را فرا خواند در این لحظه داور متوجه افتادن پرچم بازیکن سفید شد و با اضافه کردن 2 دقیقه به زمان بازیکن سفید رای به ادامه بازی داد. شما این تصمیم داور را چگونه ارزیابی می کنید؟

افتادن پرچم در حالی قابل قبول است که حریف و یا داور این امر را مشاهده کرده باشند، در این مورد بازیکن پس از انجام حرکت غیر قانونی متوجه افتادن پرچم حریف شده است، داور با توجه به بند 7.4 قانون داوری عمل نموده است که چنین عنوان می دارد:

"داور باید در به عنوان جریمه به ازای هر حرکت غیر قانونی 2 دقیقه به زمان حریف اضافه نماید. در صورتی که این عمل تکرار شد در سومین حرکت غیر قانونی بازیکن خطاکار بازنده اعلام می شود اما در صورتی که حریف نتواند با سلسله حرکات قانونی حریف را مات کند در این صورت رای به تساوی بازی داده خواهد شد."

در صورتی که پس از اضافه کردن 2 دقیقه زمان بازیکن از حد زمانی تجاوز کرد داور باید باریکن را بازنده اعلام کند.

پرسش گر: هادی بخشایش داور فیده از ایران

فرض کنید در یک بازی فکری که 30 ثانیه پاداش حرکت به ازای هر حرکت محاسبه می شود، یکی از بازیکنان چند حرکت آخر را ثبت ننموده است. تصمیم شما در مورد اعتراض حریف چیست. به عنوان مثال بازیکن حدود 10 حرکت را ثبت ننموده است و کمتر از 3 و یا 4 دقیقه وقت دارد و برای انجام هر حرکت هم 30 ثانیه پاداش انجام حرکت می گیرد. آیا درست است که داور با اعتراض به این بازیکن او را ملزم به ثبت حرکات در وقت خود می کند و اگر در حین ثبت حرکات پرچم ساعتش بیفتد به حکم داور بازنده اعلام خواهد شد؟

نظر شما را به قوانین داوری جلب می کنم:

بند 1.8 (بخش اول): در جریان یک بازی هر بازیکن موظف است حرکات خود و حریف را به شیوه صحیح و حرکت به حرکت به صورت واضح و خوانا با نمادگذاری جبری در برگه های ثبتی که برای مسابقه تهیه دیده شده است، ثبت نماید.

بند 8.4: در صورتی که بازیکنی کمتر از 5 دقیقه زمان داشته باشد و از 30 ثانیه و یا بیشتر پاداش حرکت برخوردار نباشد در این صورت مشمول قانون 8.1 نمی شود.

بند 13.1: داور باید بر اجرای صحیح قوانین نظارت سختگیرانه داشته باشد.

به عقیده من بنده های مطرح شده بسیار شفاف و پاسخگوی نیاز شما می باشند. بدین ترتیب بازیکنان ملزم به ثبت حرکات می باشند و همانظور که در بندهای 8.1 .و 8.4 عنوان شده است در صورت مشاهده چنین موردی، داور باید قانون را اجرا نماید.

در بند 13.1 همانطور کلمه سختگیرانه کاملاً غیر قابل اغماض می باشد.

من باید اضافه کنم که دلیل اجرای این قانون این است که عدم ثبت حرکات توسط یک بازیکن موجب تعلق وقت تفکر بیشتری برای او خواهد شد و بازیکن دیگر در این مورد متضرر خواهد شد.

پرسش گر: خاویر آروژو از امریکا

چه هنگام یک بازی آغاز می شود؟

فکر کنم بند قانونی 1.1 به طور کامل گویای پاسخ شما خواهد بود هر چند که تفسیر این بند کمی ابهام انگیز می باشد.در هر صورت بند قانونی را به صورت کامل نقل می کنم:

بازی شطرنج بین دو حریف انجام می شود که مهره های خود را به نوبت بر روی یک صفحه مربع شکل به نام "صفحه شطرنج" حرکت می دهند. بازیکن دارای مهره های سفید بازی را آغاز می کند. نوبت حرکت بازیکن موقعی است که حرکت حریف او انجام شده باشد.

اگر پاسخ سوال مورد نظر شما در بند 1.1 عنوان شده باشد. باید عرض کنم که در این جمله ابهاماتی نهفته است که معنی را به طور کامل نمی رساند من در کنگره سالانه فیده در سال 2012  پیشنهاد خواهم کرد تا جمله زیر را تغییر دهند:

بازیکن دارای مهره های سفید بازی را آغاز می کند.

من همچنین می خواهم توصیه کنم تا بند 6.5 مقررات مسابقه به عنوان بخش قوانین شطرنج معرفی شود.

در زمان تعیین شده برای آغاز بازی، ساعت بازیکنی که مهره سفید دارد به کار انداخته می شود.

در حقیقت در گذشته هم در این موارد بحث هایی شده است که حرکت یک مهره (بند 1.1) و تکمیل یک حرکت (بند 6.7) مورد ملاحظه قرار گیرد. من معتقدم که زمانی بازی آغاز می شود که ساعت بازیکن سفید به کار انداخته شود.

چه موقع بازی خاتمه می یابد؟

بند قانونی 12.3 چنین می گوید:  اگر صدایی از چنین وسیله ای در آید، بازیکن بازنده و حریف او برنده اعلام خواهد شد. اما اگر حریف نتواند با سلسله حرکت های قانونی برنده شود، امتیاز او مساوی منظور خواهد شد.

استنباط من از این جمله این است که: اگر تلفن بازیکن "الف" زنگ خورد، بازی تمام است و نتیجه مشخص است و نیازی به ادامه بازی نیست و این ربطی به اینکه بازیکن "ب" چه موقع می رسد و یا ظاهر می شود ندارد. با توجه به پاسخی که در گذشته به آقای "دی سائو" داده اید به نظر می رسد که با من در این مورد که "چه هنگام بازی خاتمه یافته اعلام می شود؟" اختلاف نظر داشته باشید. با توجه به بند 12.3 که تنها بازیکن "ب" را به عنوان فرد برنده و یا مساوی کننده اعلام می کند اختلاف دارد، بدین ترتیب چگونه می توان بازیکن را بازنده اعلام کرد بدون این که بتوان قوانین را نادیده گرفت؟ 

من از این بیم دارم که شما در قوانین شطرنج اشکلالاتی را وارد بدانید. این قوانین در زمانی نگاشته شده است که هنوز قوانین مریوط به زنگ تلفن همراه و بازنده اعلام کردن فردی که تلفن همراهش زنگ می خورد و دادن امتیاز به حریف وجود نداشت. هنگامی که ما (کمیته قوانین و برگزاری مسابقات) معنی این واژه مندرج در بند قانون را تغییر دادیم، این نکته را مورد توجه داشتیم که تنها دو نتیجه امکان پذیر است. بازیکن بازی را می برد و یا نمی تواند شاه حریف را با یکسری سلسله حرکات قانونی مات کند و بازی را به برد تبدیل کند که در نتیجه بازی به تساوی می رسد.و به این مورد که امکان سومی در بازنده شدن بازیکن به عنوان مثال در اثر حاضر نشدن سر میز مسابقه وجود دارد، توجه نکرده بودیم. اما در مورد عدم حضور بازیکن سر میز مسابقه در بند قانون 6.6 ملاحظاتی بیان شده است:

هر بازیکنی که بعد از آغاز بازی در پشت میز حاضر شود، بازنده خواهد شد. در نتیجه فزمان غیبت صفر است. مقررات مسابقه می تواند طور دیگری تصریح کند.

پرسش گر: میخائیل اسپلین از امریکا

من سوالی در مورد پیشنهادات تساوی دارم. این وضعیت در یکی از بازی هایم به تازگی حادث شده است. کنترل زمانی در این مسابقه 120 دقیقه برای کل بازی بود و حریف در تنگی وقت قرار نداشت.

شاه بازیکن "الف" در وضعیت کیش قرار داشت. حریف شاهش را حرکت داد و گفت: "مساوی؟" و سپس تکمه ساعتش را زد. بازیکن "ب" گفت :"چه گفتی؟"

1- آیا گفتن جمله: "چه گفتی؟" به معنی رد پیشنهاد تساوی است؟

من با شما در اینکه از کلمه سوالی "چه گفتی؟" معانی مختلفی استنباط می شود موافق هستم. پس آن را نمی توان مبنا قرار داد.

2- آیا تن صدا را می توان مبنا قرار داد؟ آیا بازیکن رفتار تحقیر آمیزی را انجام داده است؟

من در این مورد ترجیح می دهم که سوال بازیکن "ب" را به عنوان متوجه نشدن سوال بازیکن الف تعبیر کنم.

3- آیا بازیکن الف می تواند پیشنهادش را تکرار کند در حالی که حریف تکمه ساعت را زده است؟

به عنوان یک انسان متمدن می توان پیشنهاد تساوی را فوراً تکرار کرد.

4- آیا پیشنهاد تساوی را می توان به صورت کلمه سوالی تکرار کرد؟ بازیکن الف وضعیت را بررسی کرد و دریافت که می تواند مهره ای را شکار کند و بنا براین تمایل به تکرار پیشنهاد تساوی ندارد.

به عقیده من این طبیعی است که اگر سوالی را متوجه نشدید یک بار دیگر بپرسید. برای کسب اطلاعات بیشتر می توانید به اظهارات قبلی من راجع به رفتار نامناسب بازیکنان مراجعه کنید.

5- اگر بازیکن "الف" می تواند پیشنهاد تساوی را تکرار کند،چه مدت زمانی می تواند در دادن ادعای پیشنهاد تاخیر کند؟ در حالی که که بازیکن "ب" ساعتش در حال کار کردن است.

من ترجیح می دهم به این پرسش شما پاسخ ندهم چرا که چنین مواردی کاربردی نیستند، در حالی که بسیار طبیعی است که باید جواب پیشنهاد را سریع داد.

6- آیا داور می تواند ساعت را تنظیم کند در حالی که بازیکن "الف" پاسخش را به تاخیر انداخته است و اگر این گونه است، داور چه میزان زمان اضافه و یا کسر می کند؟

من جواب شما را با این سوال می دهم که آیا داور می تواند تمامی اتفاقات را در یک تورنمنت متوجه شود. آیا داور در هنگام پیشنهاد تساوی بازیکن الف متوجه موضوع شده است؟ اگر چنین نیست پس بازیکن "الف" می تواند پیشنهادش را انکار کند. اما در صورتی که داور چنین صحنه ای را مشاهده کرد حتی می تواند مداخله کند و بازیکن "ب" را از پیشنهاد تساوی حریف آگاه کند.

پرسش گر: برد اشلوک از استرالیا

من می دانم که داور اجازه نمی دهد تا فردی باعث به هم خوردن تمرکز بازیکنی شود اما من در یکی از بازی هایم به دلیل اینکه فردی در کنار میز به وضعیت بازی زل زده بود، معذب شده بودم و این عمل برایم آزار دهنده است. اصولاً فاصله تماشاگران تا بازیکنان چه مقدار باید باشد؟

در قوانین فاصله بین بازیکنان و تماشاگران تعریف نشده است. در صورتی که شما از چنین موردی رنج می برید باید داور را در جریان قرار دهید تا به تماشاگران حتی اگر جزو بازیکنان و یا تیم داوری باشند که با نزدیک شدن به میز مسابقه موجبات به هم خوردن تمرکز شما را فراهم می آورد، تذکر لازم را دهد.

در شطرنج حرفه ای اغلب بازیکنی که در چنین وضعیتی قرار می گیرد از این مورد رنج می برد با نگاه کردن به تماشاگر به او این موضوع را می فهماند تا فاصله اش را رعایت نماید.

پرسش گر: فرانسی گروبلار داور فیده از افریقای جنوبی

روز بخیر آقای گیسن، من دو موضوع داوری را در مورد بازیکنان نابینا مطرح می کنم: بازیکن "الف" نابینا و بازیکن "ب" بینا می باشد.

در یک بازی که در دو صفحه مختص بازیکنان نابینا و یک صفحه معمولی در بازی فکری انجام می شود. بازیکن "ب" متوجه می شود که وضعیت در دو صفحه متفاوت است و داور را فرا می خواند. داور با چیدن وضعیت به این نتیجه می رسد که بازیکن "ب" بر طبق گفتار بازیکن "الف" حرکتها را انجام داده است اما یادش رفته بر روی صفحه حرکات آخر را انجام دهد و وضعیت طوری شده است که بازیکن "الف" می تواند مهره ای را شکار کند.

طبق قانون اجرایی داور این مسابقه وضعیت، مطابق صفحه بازیکن "الف" چیده می شود و به بازیکن "الف" اجازه می دهد تا مهره ای را شکار کند.

قانون در این مورد چه می گوید؟

من توجه شما را به قانون 7 و 8 از قوانین مربوط به نابینایان و کم بینایان جلب می کنم:

7. اگر در حین بازی، پوزوسیون های متفاوتی در دو صفحه پیش آید، باید به کمک شخص کنترل کننده و با مراجعه به برگه ثبت هر دو بازیکن، پوزوسیون ها را تصحیح کرد. اگر برگه های ثبت هر دو بازیکن مطابقت داشته باشند، بازیکنی که حرکت را درست ثبت کرده اما غلط انجام داده است باید پوزوسیون خود را تصحیح نماید تا با حرکت مشخص شده در برگه ثبت مطابقت یابد.

8. اگر پوزوسیون های متفاوتی در دو صفحه پدید آیند و برگه های ثبت نیز فرق داشته باشند، بازی را باید حرکت به حرکت عقب کشید تا به جایی که دو برگه ثبت مطابقت پیدا کنند، و شخص کنترل کننده باید ساعت ها را نیز مطابق آن مجدداً تنظیم کند.

آنچه که من می توانم در مورد دو وضعیت قضاوت کنم این است که داور مطابق با قوانین عمل کرده است.

پرسش گر: استوارت برامال از کانادا

آقای گیسن من در دو مورد سوال از شما دارم:

در یکی از تورنمنت های آخر هفته که به صورت سوئیسی انجام شد شاهد این اتفاق بودم که: بازیکن "A" با "B" و بازیکن "C" با "D" بر اساس قرعه رو در روی هم قرار گرفتند. این چهار بازیکن در مجاورت هم و در دور آخر بازی داشتند. در شروع مسابقه بازیکن "A" و "C" سر میز مسابقه حاضرند اما بازیکنان "B" و "D" دیر سر میز حاضر شدند. هر دو بازیکن حاضر ساعت حریفان را به کار انداختند و منتظر حضور آن ها شدند. در این تورنمنت زمان تاخیر یک ساعت بود و پس از 10 دقیقه بازیکن "D" سر میز مسابقه حاضر شد اما به اشتباه رو در روی بازیکن "A" قرار گرفت و بازی آغاز شد پس از 10 دقیقه دیگر بازیکن "B" به سر میز آمد و به اشتباه انجام شده پی برد و داور را فرا خواند.

تصمیصمی که داور گرفت این بود که بازی بازیکنان "A" و "D" را لغو نمود و بازیکن "D" را به بازی با حریفش "C" فرا خواند و از ساعت بازیکن الف را به وقت اولیه برگرداند و ساعت بازیکن "B" را به دلیل بیست دقیقه تاخیر کم کرد در بازی دیگر بین بازیکن "C" و "D" ساعت ها بدون کسر زمان تنظیم شد، در حالی که بازیکن "D" بیست دقیقه با تاخیر بازی اش را آغاز نموده بود.

سوال من این است که آیا تصمیم داور درست بوده است و آیا داور می تواند تصمیمش را بر اساس وضعیت بازی به عنوان مثال جلو و یا عقب بودن مهره ها بگیرد؟

من به درستی نمی دانم که آیا تشخیص داور صحیح بوده و یا نه. اما این را می دانم که در قوانین مربوط به تورنمنت های سوئیسی این نکته که اگر دو بازیکن به اشتباه رو در روی هم قرار گرفته شده باشند چه تصمیمی باید گرفته شود، وجود ندارد اما تنها در قوانین شطرنج این بند وجود دارد که:

اگر یک بازی با رنگ های مخالف آغاز شده باشد باید آن بازی ادامه یابد مگر اینکه قوانین داوری چیز دیگری حکم کند.

 ظاهراً همان طور که اگر یک بازی با رنگهای مخالف آغاز شده باشد ممکن است تجدید شود در این صورت باید بازی که بازیکنان به اشتباه رو در روی هم قرار گرفته شده باشند را هم تجدید کرد. من فکر نمی کنم که کسی با من در این مورد مخالف باشد.

در این موردی ذکر شده با توجه به اینکه در همان زمان های ابتدایی مسابقه به اشتباه پی برده شده است پس منطقی است که بازی به درستی تجدید شود.

در یکی از بازی هایی که به تازگی انجام دادم در یک وضعیت پیچیده با آن که از حریف یک مهره عقب بودم اما حمله ای خطرناک را برای پس گرفتن مهره در دست پی ریزی داشتم. البته مطمئن نبودم که حمله ام در صورت انجام حرکت درست حریف موفقیت آمیز خواهد بود و یا نه. در این لحظه حریف بدون انجام حرکتش به من پیشنهاد تساوی داد و من از او خواستم تا پس از انجام حرکت پیشنهاد دهد و من پس ار تفکر به آن پاسخ خواهم داد. حریف پس از 10 دقیقه حرکتش را که حرکت صحیح بود را انجام داد و من پیشنهاد تساوی اش را که قبلاً مطرح کرده بود، قبول کردم.

اما سوال این است که: فرض کنیم که حریف در طول زمان تفکر به این نتیجه برسد که وضعیتش بهتر است و از پیشنهاد تساوی پشیمان شود. آیا گفتن کلمه حرکت را انجام بده به معنی بی اعتبار شدن پیشنهاد است؟ و یا اینکه به معنی قبول شرط می شود؟ بند 9.1 قوانین می گوید:

 پیشنهاد تساوی را نمی توان به هیچ شرطی منوط کرد. اما ذکر نکرده است که قبول شرط و یا پیشنهاد شرط به منزله پیشنهاد است. آیا پیشنهاد تساوی تا انجام حرکت کامل نمی شود؟ قانون 9.1 همچنین عنوان می کند که:

پیشنهاد تساوی تا هنگامی که حریف آن را قبول کند و یا آنرا شفاهاً رد کند به قوت خود باقیست. و ذکر نکرده است که در صورتی که به حریف تذکر انجام حرکت و سپس ارائه پیشنهاد را دادیم پیشنهاد اعتبار دارد و یا نه؟ به نظر من در این مورد پیشنهاد حریف پس از انجام حرکت حریف قابل قبول و یا رد است و اعتبار دارد. نظر شما در این مورد چیست؟

بگذارید به قانون 9.1 رجوع کنیم که چنین عنوان می کند:

بازیکنی که می خواهد پیشنهاد تساوی بدهد، باید این کار را پس از انجام حرکت در صفحه شطرنج و قبل از متوقف کردن ساعت خود و به کار انداختن ساعت حریف انجام بدهد. پیشنهاد تساوی در هر زمان دیگری در حین بازی نیز اعتبار دارد، لیکن ماده 16-12 باید مورد نظر قرار گیرد. نمی توان پیشنهاد تساوی را پس گرفت و تا زمانی که حریف بپذیرد یا شفاهاً یا با لمس مهره به قصد حرکت دادن و یا گرفتن آن را رد کند،یا بازی به نحو دیگری خاتمه یابد، پیشنهاد تساوی به قوت خود باقی ست.

 روش دادن پیشنهاد تساوی مشخص است:
1. انجام حرکت     2. دادن پیشنهاد      3. زدن تکمه ساعت

هر چند در این مورد انجام حرکت و زدن تکمه ساعت انجام نشده است اما پیشنهاد اعتبار دارد و در هر دو صورت نمی توان پیشنهاد تساوی را پس گرفت.

این مورد منوط به شرایط نمی شود و به معنی دیگر پیشنهاد بازیکن دارای اعتبار است و شما تنها روش صحیح دادن پیشنهاد را به حریف اعلام کرده اید و این به معنی قبول و یا رد پیشنهاد نیست و پس از انجام حرکت حریف این پیشنهاد به قوت خود باقی است.

برگرفته از وبلاگ شطرنجیان
ا