رده های سنی آسیا و چند نکته ناگفته ...

مسعود شرافتی و چند ناگفته از قهرمانی نوجوانان آسیا ...

مسعود شرافتی نوشت:
رده های سنی آسیا و چند نکته ناگفته ...

چندی پیش مسابقات شطرنج قهرمانی رده های سنی آسیا در مازندران برگزار شد که من به اتفاق دوست خوبم آقای "مهدی حسینعلی" مسئولیت داوری رده سنی «زیر 8 سال پسران» را برعهده داشتیم. جدای از امر داوری، مدت ها در سمت مربی گری بخصوص مربی پایه در مدارس شطرنج مشغول به فعالیت بوده ام و همین اشتیاق مرا برای نظارت بر بازی های این رده سنی بیشتر می کرد. شاید تجربه و دانش من در انتقال اصول پایه شطرنج به این نوآموختگان به اندازه اساتید برتر کشور در این زمینه نباشد ولی نحوه بازی این عزیزان و نکاتی که در پیش رو داریم، آینه ی تمام نمای آن چیزی است که به آن ها آموخته شده و شاهد ماجرا حضور دیگر شطرنج بازان کشور های مختلف در این تورنمت است. اکنون فقط به شمه ای از آن چیزی که به نظر حقیر می تواند به بوته ی نقد کشیده شود را با توجه به مشاهداتم بیان می کنم و از مربیان عزیز کشور تقاضا می کنم اگر در این زمینه نکته ای به خطا ارائه شده است حتماً گوشزد فرمایند که مشتاقانه آماده ی افزودن دانش مربی گری از دریای علم این بزرگواران هستم. اما تا آنجا که به خاطر دارم و در کلاس های مربی گری تاکید شده است، آموزش شطرنج برای نوآموزان را باید از وضعیت های آخربازی وزیر و رخ در برابر شاه تنها، دو رخ در برابر شاه تنها، مات پلکانی و ... شروع کرد. این امر به خوبی به نوآموزان منتقل می شود ولی به نظر می رسد نوآموزان ما پایانه ی بازی را صرفاً در چگونگی مات کردن با سوارهای سنگین می دانند و از تبدیل برتری های جزئی به وضعیت بهتر و در نهایت برنده اطلاعات کافی ندارند. در چندین مورد از بازی های این رده سنی در طول دور های مختلف بازیکنان ما آخر بازی فیل خوب در برابر اسب (و عکس آن) با یک یا دو پیاده جلوتر را به تساوی رسانده و حتی باختند! 

               

به یاد دارم که آقای واسیوکف (اولین مربی روس تیم ملی ایران پس از انقلاب) کلاسی تحت عنوان «آخر بازی های رخ و پیاده» برگزار کرده بود. ایشان معتقد بود 80 درصد از آخر بازی شطرنج را پایانه رخ و پیاده تشکیل می دهد. یک بار ایشان وضعیتی را در تابلوی نمایش از این پایانه ارائه داد و از حضار (که مطرح ترین بازیکنان آن زمان نیز حضور داشتند) خواست نتیجه بازی را مشخص کنند. پس از بحث و جدل های طولانی و بی نتیجه، عاقبت خود واسیکوف با آنالیز دقیق نتیجه بازی را مشخص نمود و در پایان نکته ای را بیان کرد که هنوز به خاطر دارم. ایشان با لبخندی تمسخرآمیز گفت: "این وضعیت و مشابه آن را امثال کارپف در سن 9-8 سالگی به خوبی فرا گرفته اند!" 

و من برای چندمین بار به عینه شاهد بودم که چگونه بازیکنان عزیز ما در این پایانه نقاط ضعف خود را نمایش می دهند. اجازه بدهید به یکی دو نمونه از این وضعیت ها اشاره کنم.

               

در دور سوم بازیکن ایرانی در برابر "گانزوریک" هندی در حالی که اسب و فیل و چهار پیاده در برابر رخ و دو پیاده حریف دارد به راحتی برد را از دست می دهد.

در میز کناری "فراز سالیانی" بازیکن خوش فکر مشهدی با "سیدکیان  پورموسوی" بازی می کند. وضعیت کاملاً برابر است: 2رخ و4 پیاده در برابر دو رخ و 4 پیاده. فراز می تواند با یک حرکت ساده مساوی را تضمین کند ولی با حرکتی شتابزده یک رخ خود را در وضعیتی غیر فعال قرار می دهد و پس از فراز و نشیب فراوان یک پیاده از دست می دهد ولی موسوی از این فرصت بادآورده استفاده نمی کند و در نهایت بازی به تساوی می رسد!

در دور هفتم همین بازیکن - فراز - با حریفی از هند "ماهی توش دی" وضعیتی مشابه با یک رخ کمتر بازی می کند. ولی این بار نیز با حرکتی باورنکردنی به سادگی به وضعیتی کاملاً بازنده می رسد و زمزمه نفرینی که از این بی دقتی نثار خودش می کند در میان هق هق گریه هایش گم می شود ...

               

ظاهراً سریال اشتباهات آخر بازی فقط مختص این رده سنی نیست. کافیست سری هم به رده های بالاتر بزنیم!

در رده سنی زیر 10 سال "امیرمحمد دوچشمه" با "ماهان صابری" بازی می کند. پس از یک نبرد جدی و سراسر پرافت و خیز امیرمحمد صاحب برتری قاطع یک رخ کامل می شود. وزیر فیل و رخ دربرابر وزیر و اسب با پیاده های برابر، اما فقط کافیست یک بار به انتهای سالن بروم و در بازگشت ... چی ببینم خوب است؟! امیر محمد در دو حرکت مات بی دفاع شده است!!

               

در رده سنی زیر 12 سال در دور پنجم "آرین غلامی" (2215) دربرابر "راجاهارشیت" (1866) از هند بر روی میز دو بازی دارد (لطفاً به اختلاف ریتینگ نیز نیم نگاهی بیاندازید!) در یک پوزیسیون متقارن آرین وزیر خود را تقدیم حریف می کند! زیاد دور نمی رویم در همین دور و بروی میز یک، "سیدامین طباطبایی" (2122) به مصاف یک هندی دیگر "سری هاری" (2059) رفته است. فقط یک لحظه غفلت از طرف سید محمدامین کافیست که حریف "کاسپاروف" شود! پس از آن امین هرچه به آب و آتش می زند بی فایده است و برگه را به نشانه تسلیم امضا می کند.

باخبر شدیم آقای طباطبایی در قهرمانی نوجوانان آسیا در هیچ دیداری متحمل شکست نشده است و به همین دلیل روی چند خط بالا خط کشیدیم. لازم به ذکر است استاد فیده "سیدمحمدامین طباطبایی" تنها به علت امتیازشکنی خاص این مسابقات (تعداد برد بیشتر) از کسب عنوان قهرمانی بازماند. (این در حالی است که قهرمان مسابقات یک باخت در کارنامه داشت) ضمناً بجا بود در این مطلب از حواشی، مشکلات متعدد و نواقص میزبانی که توان و روحیه نمایندگان ارزنده کشورمان را تا حدود بسیاری تحلیل برد نیز سخنی به میان می آمد.

               

اما شاید جالب باشد اشاره ای هم به حریفان خارجی این دوره از مسابقات داشته باشم ...

همان طور که می دانید و انتظار می رفت در پایان مسابقات، هندی ها اکثر مدال های طلا را در رده های مختلف در بخش فکری، سریع و بلیتس درو کردند. (12 مدال طلا)  این کشور همیشه حضوری پرررنگ در مسابقات بین المللی دارد و به حق شایسته قهرمانی در این دوره نیز بود. هنگامی که یکی دو بازی از این بازیکنان را مد نظر داشتم نکات جالبی را مشاهده کردم که شاید بد نباشد در کلاس های  درس خودمان به نوآموزان یادآوری کنیم.

               

اولین نکته ای که توجه کردم آرامش و تمرکزی بود که قبل از شروع بازی از طرف بازیکنان هندی بر روی میز مسابقه از خود نشان می دادند و این مسلماً ناشی از آموزش ها و مهارت هایی است که  این بازیکنان از قبل تجربه آن را داشته اند. در دور سوم "گائو یانگ چینی" با "رامش" (قهرمان رده سنی 8 پسر این دوره از مسابقات) بازی دارد. در وسط بازی گائو با ترکیبی به ظاهر برنده فیل خود را قربانی می کند و با هیجان ناشی از این ترکیب میز خود را ترک می کند. اما رامش با خونسردی مثال زدنی ضمن برسی 25 دقیقه ای قربانی را رد کرده و با حرکتی غیر قابل پیش بینی (که در این رده سنی جای تحسین دارد) به وضعیت کاملاً برنده ای رسیده و در چند حرکت بعدی بازی را به برد می رساند.

در همین دور و در روی میز سه، "ایپ ونگ تائو"از ماکائو با  "ساندیپ" هندی بازی می کند. ساندیپ در پایانه رخی که 1 پیاده جلوتر است با مهارت یک استاد باتجربه و به زیبایی بازی را به برد می رساند. 

               

و یک مسله ی مهم دیگر: وقتی به شروع بازی های این کوچولوهای دوست داشتنی نگاهی بیاندازیم متوجه یک نکته ی جالب می شویم: آن ها اصول اولیه شروع بازی را به خوبی می دانند. اجازه بدهید بگوییم خوب حفظ کرده اند: کنترل مرکز، گسترش سوارهای سبک، امنیت شاه و ... اما آیا این حرکات ابتدایی با توجه به نوع شروع بازی شان: لوپز، فرانسه، سیسیلی، هندی شاه و ... چقدر هدفمند بوده است؟ این نکته ی بسیار مهمی است که پاسخ به آن در درجه اول بر عهده مربی بازیکن است که با آنالیز دقیق بازی های این نوآموزان نکات منفی و مثبت بازی شان را به آن ها گوشزد کند. مسلماً به کار بردن نکات شروع بازی بصورت تئوری و "طوطی وار"  با آن چه در عمل و تجربه در بازی بدست می آید تفاوت فاحشی دارد.

               

وقتی از داور هندی که به این دوره از مسابقات دعوت شده بود در مورد شطرنج و آموزش آن در هند جویا می شوم نکاتی گفت که واقعاً جای تامل دارد:

این که در هند هر سال 2000 (اشتباه چاپی نیست، دو هزار!) تورنمنت در رده های سنی مختلف برگزار می شود و یا در این کشور چیزی به نام "مدارس شطرنج" وجود ندارد و اکثر علاقه مندان به شطرنج به صورت رایگان و توسط اساتید برجسته هندی آموزش می بینند و حتی کتاب و سی دی به صورت رایگان ارائه می شود (آیا در هیات های شطرنج کشور ما هم واقعاً آن اساتید و آن مطالبی که در مدرسه شطرنج آن استان مطرح می شود ارائه می گردد؟) و تمام هزینه ها را دولت و اسپانسر ها تقبل می کنند. (کشمکش میان هیات های شطرنج و تربیت بدنی استان ها و شهرستان ها بر سر مسایل مالی بسیاری از سالن های و هیات های شطرنج کشور ما را به تعطیلی کشانده است!)

               

و نکته ی پایانی: در این که شطرنج در کشور ما به نسبت سالیان دور جهش چشمگیری را داشته است هیچ شکی نیست اما در مقایسه با رقبای آسیایی چطور؟ قبول ندارید چین و هند حساب خود را از آسیا جدا کرده اند؟ در مسابقات اخیر داخل سالن آسیا در کره جنوبی چه نتیجه ای گرفتیم؟ (به حاشیه خبر ساز این تیم در این مسابقات کاری نداریم!!) عملکرد ضعیف شطرنج بازان ما چه در «رده های سنی پایه» (تنها طلایی ما آناهیتا زاهدی فر) و چه بزرگسالان و مهاجرت سرمایه های شطرنجی ما - (الشن مرادی و اخیراً بنا به شایعات احسان قائم مقامی) باید تلنگری باشد به این که شطرنج ما دچار رکود شده است و این وظیفه مسئولین و مربیان ما را دو چندان می کند تا با یک تجدیدنظر کلی در ساختار برنامه ریزی کلان آینده شطرنج کشور را که بخش مهمی در دستان همین کوچولوهای شطرنجی است تضمین کنیم. 

مسعود شرافتی       
داور فدراسیون بین المللی