به مناسب زادروز فرانسوا آندره فيليدور

زادروز فرانسوآ-آندره دانیکن فیلیدور
به قلم جناب آقای احسان محمداسماعیل

به مناسب زادروز فرانسوا-آندره فيليدور
نابغه ای از جنس شطرنج و موسیقی

"فرانسوا-آندره دانیکن فیلیدور" [François-André Danican Philidor] در هفتم سپتامبر سال 1726 در خانواده‏اي موسيقي ‏دان به دنيا آمد. جد پدري وي "ژان دانيكن" نوازنده ی اُبوا در دربار "لويي سيزدهم" بود و نام فيليدور را پادشاه براي او برگزيد، چون سبك نوازندگي وي لويي را به ياد يك نوازنده ايتاليايي به نام "فيليدوري" مي ‏انداخت.

پدر، عموها و برادر بزرگ "فرانسوا" نيز جزء موسيقي‏دان هاي دربار فرانسه و عضو اركستر سلطنتي "لويي چهاردهم" بودند. "فيليدور" در شش سالگي به گروه كُر سلطنتي "لويي پانزدهم" پيوست و در 11 سالگي اولين كوشش خود را براي سرودن آواز انجام داد.

تندیس فرانسوا آندره فیلیدور در نمای بیرونی تالار اپرای پاریس

گفته شده است كه "لويي پانزدهم" علاقه داشت هر روز آوازي را از گروه كُر اركستر سلطنتي بشنود و خوانندگان كُر در فاصله آمدن پادشاه براي سر نرفتن حوصله شان به شطرنج مي ‏پرداختند. شايد همين امر سبب توجه به شطرنج در "فرانسوا فيليدور" نوجوان شد. "فيليدور" در كارنامه موسيقايي خود بيش از 20 اُپرا كميك و قطعات آوازي متعددي تصنيف كرد. نمونه‏ اي از موسيقي وي در زیر آورده شده است:

"فيليدور" در 14 سالگي شروع به بازي شطرنج به طور منظم كرد. پاتوق وي «كافه رژانس» [Café de la Régence] پاريس بود كه روشنفكران آن زمان فرانسه نظير "دنی ديدرو"، "ژان-ژاک روسو" و "فرانسوا-ماری آروئه" ملقب به "ولتر" نیز به آنجا رفت و آمد داشتند. از جمله كساني كه با وي به رقابت پرداخت دوستي از نيوانگلند به نام "بنجمين فرانكلين" بود. بهترين بازيكن آن زمان فرانسه "لگال دوكرميور" بود كه آموزش "فيليدور" نوجوان را به عهده گرفت. "لگال" كه در ابتدا يك رخ كامل به "فيليدور" آوانس مي‏ داد، بعد از سه سال شاهد بود كه شاگرد از استاد پيشي گرفته است. در 1747 "فيليدور" مسافرتي به انگلستان كرد و بازيكنان نيرومند انگلستان را مقهور خويش ساخت. پس از 9 سال اقامت در انگلستان و هلند و افزودن بر تجربيات شطرنجي، در 1754 به فرانسه بازگشت و پس از انجام رويارويي با "لگال" و پيروزي مقتدرانه "فيليدور"، هيچ شكي باقي نماند كه برترين بازيكن زمانه خويش است. "فيليدور" از 1747 تا زمان درگذشتش به مدت حدود 50 سال برترين شطرنج باز جهان شناخته مي ‏شد.

"فيليدور" در اروپا اولين كسي بود كه شطرنج چشم بسته ی همزمان با دو نفر بازي كرد و هر چند "ديدرو" در نامه ‏اي وي را از اين كار به علت آسيب ذهني برحذر داشت، اما او توجهي نكرد و هرچندگاه يك بار چنين نمايشي را به اجرا مي‏ گذاشت.

در 1749 كتاب مشهورش «آناليز شطرنج» را منتشر ساخت و بعدها در 1777 و 1790 دو ويراست جديد از آن را به چاپ سپرد. اين كتاب كه پيشرفتي جدي در قلمروی دانش شطرنجي زمان خويش محسوب مي‏ شد، تا سال 1871 هفتاد بار!! تجديد چاپ و به زبان هاي انگليسي، آلماني، روسي و ايتاليايي ترجمه شد.

 

در یکی از کتاب های فیلیدور راز جالبی نهفته است:

"فيليدور" در مقدمه اين كتاب چنين آورده بود: "انگيزه اصلي من معرفي خودم با نوآوري‏ اي بود كه به ذهن ديگران خطور نكرده يا شايد به خوبي متوجهش نشده باشند، منظورم چگونگي بازي با پياده ‏هاست، پياده ‏ها روح شطرنج هستند. آنها به تنهايي حمله يا دفاع را شكل مي‏ دهند و آرايش خوب يا بدشان مي‏ تواند باعث برد و باخت بازي شود."

در جاهاي ديگر كتاب چنين عباراتي را مي ‏بينيم:

"هيچ ‏يك از حملات حريف خطرناك نخواهد بود اگر نتواند مركز شما را متلاشي كند."

"نپذيرفتن تعويض پياده ی شاه با پياده ی ستون f و پياده ی وزير با پياده ی ستون c، سياستي است كه سودمندي بيشتر پياده ‏هاي سلطنتي (پياده شاه و پياده وزير) را تضمين مي‏ كند، زيرا آن ها مانع دسترسي حريف به پايگاه هاي مفيد مي‏ شوند."

تجزيه و تحليل گشايشي وي نسبت به معاصرانش كاملاً برتر بود و يادداشت جالبش راجع به «گامبي شاه» كه او آن را مساوي مي‏ دانست، در آن روزگار سنت‏ شكني محض تلقي مي ‏شد و نهايتاً پس از حدود 180 سال توسط "رودولف اشپيلمان" به اثبات رسيد.

«دفاع فیلیدور» [l1 e4 e5 2 Nf3 d6l] دفاعي كه به نام وي نامگذاري شده است، پيروزي‏ هاي زيادي را با مهره ی سياه براي وي به ارمغان آورد.

ماتي كه امروزه به نام «مات مختنق» مي ‏شناسيم به مثابه ی ميراثي از "فيليدور" شناخته مي ‏شود، هر چند كه پيش از او هم با اين مات آشنا بودند.

مات مختنق [Smothered Mate] به نام فیلیدور معروف است

همچنين در آخر بازي رخ و پياده عليه رخ، وضعيتي به نام «وضعيت فيليدور» داريم كه رخ طرف مدافع با دور نگاه داشتن شاه حريف از عرض سوم سمت خود و سپس كيش ‏هاي پي ‏در ‏پي از پشت جبهه به شاه طرف قوي ‏تر، تساوي را به چنگ مي ‏آورد.

"فيليدور" در آخر عمر به علت وقوع انقلاب فرانسه و قرار گرفتن نامش در ليست تحريم كنوانسيون مجبور به مهاجرت به انگلستان شد. بدون شك جان وي در خطر بود، زيرا نام خانوادگي خانداني را يدك مي ‏كشيد كه در دربار چهار پادشاه سلسله بوربون به خدمت مشغول بودند. درگذشت وي در 69 سالگي و در 31 اوت سال 1795 در لندن اتفاق افتاد و همان جا به خاك سپرده شد.

در زير يكي از بازي هاي مشهور او را مي ‏بينيم:

مرتبط: موسیقی و شطرنج (با اشاره به فیلیدور)