کارنامه هفتمین قهرمان جهان واسیلی اسمیسلوف

کارنامه هفتمین قهرمان جهان
به مناسب درگذشت واسیلی اسمیسلوف

مربی درجه یک کشور محمد ابراهيم­ زاده

دنياي شطرنج يكي ديگر از قهرمانان برجسته خود را از دست داد ... 

واسيلي اسميسلوف، هفتمین قهرمان شطرنج جهان، صبح روز شنبه 27 مارس 2010 به علت نارسایی قلبی در بیمارستانی در مسکو درگذشت. او در هنگام مرگ 89 ساله بود.

اسمیسلوف قهرمان شطرنج جهان از سال 1957 الي 1958 و كانديداي قهرماني جهان در سالهای 1948، 1950، 1953، 1956، 1959، 1965، 1983 و 1985 بوده است. 

سالهای دور
واسیلی اسمیسلوف : در ۲۴ مارس ۱۹۲۱ در مسکو به دنيا آمد. پدرش Osipovich Smyslov كه مهندس كارخانه اتومبيل سازي مسكو و خود بازيكني قوي بود در شش سالگي نسخه اي از كتاب "بهترين بازيهاي من" الكساندر آلخين چهارمين قهرمان جهان را به او داد و همين آغاز علاقمندي واسيلي به شطرنج بود.

اسميسلوف جوان به تدريج شيفته "مسائل و بررسي هاي شطرنج" گرديد و ظرافت فكر و ذوق طراحان در وي تاثيري عميق بجاي گذاشت و مي توان گفت كه پايه­ هاي قدرت وي در آخر بازي از همان زمان استوار شد.

ديدن دو قهرمان افسانه اي تاريخ شطرنج – امانوئل لاسكر و خوزه رائول كاپابلانكا – در جريان مسابقه مسكو (1935)، انگیزه و تلاش وي را براي پيشرفت در اين رشته مضاعف كرد.

آغاز راه تلاش
اين قهرمان فقيد در طول عمر پربار خود فتوحات متعددي داشته است كه ذكر تمامي آنها در اين نوشتار مقدور نيست.

در سال 1938 مسابقات قهرمانی جوانان شوروي را در 17 سالگی فتح کرد و در همان سال در مسابقات قهرماني مسكو مشتركاً به مقام اول دست يافت.

در سال 1940 او در دوازدهمین دوره قهرماني شوروي نمايشي استثنايي داشت و به مقام سوم رسید. (باتوینیک ششم شد!)  فدراسيون شطرنج اتحاد شوروي این مسابقات را کافی ندانست و در یک اقدام بی سابقه و در واقع با هدف کمک به باتوینیک! تورنمنت ديگري را پس از اين مسابقه بین شش نفر اول تحت عنوان قهرمانی قطعي شوروي! برگزار نمود كه يكي از قويترين تورنمنت هاي تاريخ شطرنج به شمار مي رود.

در اين تورنمنت باتوينيك، كرس، اسميسلوف، بولسلاوسكي، بونداروسكي و ليليانتال شركت داشتند كه هر بازيكن مي بايست چهاربار با هر حريفش روبرو شود. در پايان اسميسلوف پس از باتوينيك و كرس به مقام سوم دست يافت و عنوان جوانترين استادبزرگ تاريخ شطرنج را به خود اختصاص داد كه اين موفقيتي بسیار نادر در آن زمان به شمار مي رفت.

جنگ جهاني دوم موجب تعطيلي بسياري از تورنمنت ها شده بود اما هر از گاهی برخي تورنمنت ها برگزار مي شد. اسميسلوف قهرماني مسكو را در سال 1942 فتح نمود و در مسابقه قهرماني شوروي در سال 1943 مشتركاً سوم و در 1944 دوم شد.

سطح شطرنج در شوروي آن قدر با مابقي جهان اختلاف داشت كه فدراسيون بين المللي فيده، مسابقات قهرماني شوروي را به عنوان يك "زون" واحد به رسميت بشناسد! نفرات برتر قهرماني شوروي مستقيماً به مسابقه اينترزونال (بين منطقه اي) راه يافته و پاي در مسير رقابتهاي قهرماني جهان مي گذاشتند. ميخائيل باتوينيك و ميخائيل تال ششمين و هشتمين قهرمانان شطرنج جهان با شش بار قهرماني، ركورددار پيروزي در اين مسابقات اند و اسمیسلوف دوبار این مسابقات را فتح کرده است.

در راه قهرمانی جهان
پس از درگذشت الكساندر آلخين قهرمان وقت جهان در سال 1946، فدراسيون بين المللي شطرنج براي تعيين جانشين او مسابقه اي را با دعوت از پنج بازیکن برتر جهان در سال 1948 در لاهه ترتيب داد. ماكس ايوه هلندي، ساموئل رشوسكي آمريكايي و سه بازيكن روس به نام های پاول كرس، ميخائيل باتوینیک و اسميسلوف شركت كنندگان در اين رويداد تاريخي بودند.

انتخاب اسمیسلوف برای حضور در این مسابقه مهم با مخالفت هایی همراه شد و منتقدین، سوابق او و حتی عنوان سومی اش در گرونینگن (1946) را کافی نمی دانستند. مشابه مخالفت هایی که برای حضور پیلزبوری در مسابقه معتبر هاستینگز (1895) و کاپابلانکا در سن سباستین (1911) به عمل آمد. هم پیلزبوری و هم کاپابلانکا در آن مسابقات به عنوان قهرمانی دست یافتند و اسمیسلوف نیز در لاهه پس از باتوينيك به مقام دوم  رسید و پاسخ انتقادات را به شایستگی بر روی "64 خانه صفحه شطرنج" داد ...

با كسب اين مقام او مستقيماً راهي تورنمنت انتخابي بوداپست در سال 1950 شد.

اسميسلوف با فتح مسابقه بيادماندني نامزدي قهرماني جهان در زوريخ (سال 1953) به عنوان مدعي قهرماني جهان انتخاب شد و در سال 1954 در شهر مسكو برابر باتوينيك قرار گرفت و پس از 24 بازي و كسب نتيجه مساوي نتوانست به عنوان قهرماني جهان دست يابد. (مطابق مقررات در صورت كسب نتيجه مساوي، قهرمان جهان  عنوان خود را حفظ مي نمود)

اسميسلوف تورنمنت انتخابي آمستردام را هم در سال 1956 فتح كرد و این شانس را پیدا کرد تا یک بار دیگر بخت خود را برای کسب عنوان قهرمانی جهان در برابر باتوینیک بیازماید. این رویارویی در سال 1957 برگزار شد و اسميسلوف اين بار مسابقه را با نتيجه 12.5 به 9.5 برد و به عنوان شامخ قهرماني جهان دست يافت. سال بعد باتوينيك درخواست مسابقه انتقامی کرد و عنوان قهرمان­ اش را با كسب نتيجه 12.5 به 9.5 باز پس گرفت.

به واقع حضور طولانی مدت و سعی و تلاش مثال زدني ميخائيل باتوينيك، پيش آهنگ تسلط روسها بر جهان شطرنج، فرصت عرض اندام را براي تعداد بيشماري از بازيكنان سرشناس در فاصله زماني سالهاي پس از مرگ آلخين تا سال 1963 نمي داد و صد البته حمايتهاي مستقيم و غيرمستقيم دستگاه دولتي شوروي از اين "سوگلي رژيم" غير قابل انكار است.

نوابغي همچون اسميسلوف و تال تنها يك سال موفق به حفظ عنوان قهرماني جهان شدند و باتوينيك هر دو را در ديدارهاي انتقامي شكست داد. پاول كرس "بازيكن بداقبال" روسي نيز كه سه بار نایب قهرمان جهان شد در عين شايستگي از كسب اين عنوان محروم ماند ...

بی تردید سایه سنگین دخالتهای رژیم شوروی در مسابقات کاندیداها به ویژه در زوریخ 1953 که به قهرمانی اسمیسلوف انجامید ابهامات جدی را در این زمینه به همراه داشت. شایعات فراوانی در خصوص هماهنگی مخفیانه بازیکنان روسی برای جلوگیری از کسب عنوان قهرمانی مسابقات توسط بازیکنان سایر ملیت ها (بویژه بازیکنان بلوک غرب!!) رواج داشت. اکنون پس از گذشت سالیان دراز از آن دوران، حقایق بسیاری افشا شده است :

"تحت هر شرایطی باید یک بازیکن روس به عنوان حریف باتوینیک براي مبارزه بر سر عنوان قهرماني جهان انتخاب می شد و سایر بازیکنان روس ملزم به همکاری!! در این زمینه به هر شکل ممکن!! بودند."

نیم قرن! پس از پایان رقابت زوریخ 1953، دیوید برونشتین روس، نایب قهرمان آن مسابقه رازهایی را درباره آنچه که در پشت پرده ی بعضی از بازی ها رخ داد برملا کرد. برونشتین ادعا می کند که مقامات روس با دستورات مستقیم (و تهدیدات غیرمستقیم) بر نتیجه بعضی از بازی ها اثر گذاشته اند. هدف اصلی جلوگیری از قهرمانی رشوسکی امریکایی بود.

روایت برونشتین از آن روزهای سیاه تاریخ شطرنج شوروی بیشتر شبیه به یک داستان جاسوسی است تا گزارشی از یکی از بهترین مسابقات تاریخ شطرنج!

و اما پاسخ اسمیسلوف به انتقادات برونشتین شنیدنی است : "برونشتین از سیستمی انتقاد می­ کند که به خود او در انتخاب شدنش به عنوان کاندیدای قهرمانی جهان در سال 1950 کمک کرد!!"

اسمیسلوف در برابر میخائیل تال هشتمین قهرمان تاریخ جهان ملقب به جادوگر ریگا

پس از قهرمانی جهان
پس از واگذاری عنوان قهرمانی جهان در سال 1958 او دیگر هرگز به عنوان مدعی قهرمانی جهان انتخاب نشد، اما به تلاش براي نيل به اين هدف ادامه داد. در تورنمنت 1959 کاندیداها (بلد - زاگرب - بلگراد) در يوگسلاوي سابق به مقام چهارم دست يافت كه در آن تورنمنت ميخاييل تال، ستاره رو به اوج روسها كه به جادوگر شطرنج شهرت دارد اول شد. او در مسابقات انتخابي 1962 شركت نكرد اما در سال 1964 در اينترزونال آمستردام اول شد اما اولين مسابقه انتخابي را به افيم گلر روس باخت.

ربع قرن بعد از كسب قهرماني جهان، در زون انتخابي سال 1982 لاس پالماس و پس از زولتان ريبلي به مقام دوم دست يافت و مسن ترین شطرنجباز تاریخ راه یافته به مسابقات قهرمانی جهان لقب گرفت. در مرحله یک چهارم نهایی مسابقه با رابرت هوبنر آلماني پايان غير معمولي در سال 1983 داشت. هنگامي كه كار گره خورد (نتيجه ديدار به تساوي كشيده شد) هر دو بازيكن موافقت كردند كه به جاي بازي هاي تعيين كننده، ميز رولت! سرنوشت را رقم زند. اسميسلوف به حكم شانس انتخاب شد و در مسابقه بعد ريبلي را شكست داد و به مرحله نيمه نهايي رسيد.

او تنها يك قدم ديگر بايد برمي­ داشت تا براي چهارمين بار به فينال قهرماني جهان برسد و در سن 62 سالگي بايد به مصاف جواني جوياي نام به نام گاري كاسپاروف جوان مي رفت كه كه 42 سال از او جوانتر بود! او اين رقابت سخت را با نتيجه 8.5 به 4.5 واگذار كرد. دو سال بعد کاسپاروف قهرمان جهان بود ...

کارنامه شطرنجي واسيلي
اسميسلوف دو بار در سال هاي 1949 و 1955 قهرمان شطرنج شوروي شد. او همچنين نه بار از سال 1952 تا 1972 در المپيادهاي جهاني شطرنج شركت نمود و از این رقابتها در مجموع هشت مدال انفرادي با رنگ هاي مختلف  به دست آورد. در المپياد 1952 هلسينكي، 1960 لايپزيك، 1964 حیفا و 1968 لوگانو مدال طلاي انفرادی بدست آورد.

در المپياد 1956 مسكو كه تيم ملي ايران نيز در آنجا حضور داشت او 8.5 امتياز از 13 بازي كسب كرد. در دور هفتم اين مسابقات اسميسلوف در 33 حركت در مقابل جوزف پورات به تساوي رسيد. (نکته جالب اینکه دو سال بعد در المپياد 1958 مونيخ، مرحوم يوسف صفوت با مهره سیاه اين بازيكن را به زيبايي در 26 حركت مغلوب نمود)

المپياد 1972 اسكوپيه آخرين حضور اسميسلوف 51 ساله در المپيادهاي شطرنج بوده است كه با كسب 11 امتياز از 14 بازي مدال نقره را بدست آورد.

اسميسلوف در مجموع 90 امتياز از 113 بازي يعني 80% امتيازات را در اين المپياد­ها كسب كرد. (تنها دو باخت!)

اسميسلوف موفق به شكست دادن تمامي قهرمانان جهان دوران خود شامل ميخائيل باتوينيك، ماكس ايوه، ميخائيل تال، تيگران پتروسيان، بابي فيشر، آناتولي كارپف و گري كاسپارف شده است! همچنين او از 69 بازي اش با باتوينيك كبير 18 بازي را برد، 17 بازي را باخت و 34 بار مساوي كرد.

سالهای پایانی
او در سال 2001 مسابقات قهرماني پيشكسوتان جهان را فتح كرد و از آن پس در مسابقات رسمي شركت نكرد. در اين سال ها بينايي او نيز به شدت تقليل يافته بود.

از او تاليفات متعددي بر جاي مانده است و پنج كتاب بهترين بازي هاي من (1957- 1935)، بهترین بازیهای من (1995-1958)، اسرار آخر بازي رخ (1997)، آخر بازي رخ (تاليف مشترك با لونفيش 1971)، 125 بازی منتخب اسمیسلوف (1997) شهرت­ جهاني دارند.

 

ميراث واسيلي
او به خاطر سبك پوزيسيوني اش، تکنیک بی نقص و به خصوص تسلط بی نظیرش در مرحله آخر بازي، مشهور است. او را در زمره قويترين بازيكنان جهان همچون كاپابلانكا، روبنشتاين، فيشر و ... در مرحله آخر بازي مي­دانند.

اما بسياري از بازي هايش به خاطر ضربات تاكتيكي تماشايي شاخص هستند. در بسياري از شاخه ها او نقش بي بديلي در تئوري شروع بازي دارد. شروع گرونفلد، انگليسي و دفاع سيسيلي از جمله آن ها است.  در وارياسيون روي لوپز بسته شاخه :

1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Bb5 a6 4.Ba4 Nf6 5.0-0 Be7 6.Re1 b5 7.Bb3 d6 8.c3 0-0 9.h3 h6

به نام اوست.

سه عامل قدرت، سرعت و استقامت سرلوحه تعالیم حوزه تربیت بدنی به شمار می­ آیند و اسمیسلوف به لحاظ استقامت و استحکام بازیگری جایگاهی ممتاز در تاریخ شطرنج دارد.

در كنار بسیاری از بازيكنان مطرح تاريخ شطرنج نظير امانوئل لاسكر، ميخائيل باتوينيك، ساموئل رشفسكي، پاول كرس و ... او  به عنوان بازيكن، يكي از طولاني ترين دوران قهرماني (حدود 60 سال) را داشته است.

اولین بازی رسمی ثبت شده از او در بانک های اطلاعاتی مربوط به سال 1939 و آخرین بازی مربوط به سال 2001 است که در آن سال اسمیسلوف 80 ساله بوده است.

اسميسلوف خواننده عالي باريتون در اپرا بوده و البته پرداختن به موسيقي هيچگاه فعاليت حرفه ايش را در شطرنج تهديد نكرد :

"همواره بين شطرنج و موسيقي در نوسان بوده ام"

در زمان مبارزه با باتوينيك بر سر عنوان قهرماني جهان براي هزاران نفر تماشاچي برنامه اجرا نمود. او گاهي در طول برگزاري تورنمنت­ ها همراه با دوست و همراه خود مارك تايمانوف كه پيانو مي ­نواخت رسيتال برگزار مي­ كرد. اسميسلوف مي­ گفت كه او سعي دارد بين مهره ها هارموني ايجاد نمايد.

اسمیسلوف بلندقامت، خوش رو و متین بود که با انتخاب محتاطانه کلمات به ندرت باعث رنجش کسی می شد.

تاكنون ده قهرمان رسمي جهان بنام­ هاي ويلهلم اشتاينيتز، امانوئل لاسكر، خوزه رائول كاپابلانكا، الكساندر آلخين، ميخائيل باتوينيك، ماكس ايوه، واسيلي اسميسلوف، ميخائيل تال، تيگران پتروسيان و بابي فيشر دار فاني را بدرود گفته­اند و فقدان هر كدام ضايعه اي جبران ناپذير براي دنياي شطرنج به شمار مي آيد.

درگذشت اسمیسلوف به فاصله کوتاهی پس از فوت بابی فیشر قهرمان پرآوازه جهان رخ داد و هم اکنون از میان نسل قدیم قهرمانان جهان فقط بوریس اسپاسکی در قید حیات است ...

اسمیسلوف علاقه زیادی برای بازدید و تماشای تورنمنت های مختلف و از جمله ایرفلوت مسکو از خود نشان می داد و مشاهده احترام و گرامیداشت او توسط برگزارکنندگان و مقامات رسمی "در دوران حیاتش" به راستی آموزنده و تاثیر گذار است.

سالهای پایانی عمر برای استاد یوسف صفوت با آن افتخارات بزرگ در وضعیتی تاسف برانگیز در خانه سالمندان گذشت و شایسته نیست که مسائل روزمره موجب فراموش کردن مفاخر و سرمایه­های اصلی شطرنج کشور گردد ...

روحش آسوده باد
 

و اين هم يكي از بازي هاي مشهور اسميسلوف :

(58) Smyslov,Vassily - Reshevsky,Samuel Herman [C75]
World Championship 18th NLD/URS (11), 11.04.1948

1.e4 e5 2.Nf3 Nc6 3.Bb5 a6 4.Ba4 d6 5.c3 Nge7 6.d4 Bd7 7.Bb3 h6 8.Nbd2 Ng6 9.Nc4 Be7 10.0–0 0–0 11.Ne3 Bf6 12.Nd5 Re8 13.dxe5 Bxe5 14.Nxe5 dxe5 15.Qf3 Be6 16.Rd1 Bxd5 17.Rxd5 Qe7 18.Qf5 Nf8 19.Be3 Ne6 20.Rad1 Red8 21.g3 Rd6 22.Rxd6 cxd6 23.Qg4 Kh8 24.Bb6 Nb8 25.Bxe6 fxe6 Diagram

 

26.Qh4!! Qd7 27.Qd8+ Qxd8 28.Bxd8 Nd7 29.Bc7 Nc5 30.Rxd6 Rc8 31.Bb6 Na4 32.Rxe6 Nxb2 33.Rxe5 Nc4 34.Re6 Nxb6 35.Rxb6 Rxc3 36.Rxb7 Rc2 37.h4 Rxa2 38.Kg2 a5 39.h5 a4 40.Ra7 Kg8 41.g4 a3 42.Kg3 Re2 43.Kf3 Ra2 44.Ke3 Kf8 45.f3 Ra1 46.Kf4 a2 47.e5 Kg8 48.Kf5 Rf1 49.Rxa2 Rxf3+ 50.Kg6 Kf8 51.Ra8+ Ke7 52.Ra7+

فهرست منابع :

ایروینگ چرنف، بزرگان شطرنج، ترجمه رضا رضایی، انتشارات پیشرو، 1369 
ویکیپدیا، واسیلی اسمیسلوف، ترجمه فرشاد فرخ  
علیرضا شفیعی، مسابقات بزرگ در تاريخ شطرنج (جلد اول و دوم)، انتشارات شباهنگ، 1385 
لئونارد باردن، تئوری شطرنج، ترجمه حمید بلوچ و محمود طلوعی فر، انتشارات شباهنگ، 1383
عبدالرحمان صادق رحمانی، گنجینه طلایی شطرنج، انتشارات فرزین، 1378

 

1.     ^ Crowther, Mark (2010-3-27). "Vasily Smyslov 1921-2010". The Week in Chess. http://www.chess.co.uk/twic/chessnews/obituaries/vasily-smyslov-1921-2010. Retrieved 2010-3-28. 

2.     ^ a b Watson, J.. "Book Reviews by John Watson". chess.co.uk. http://www.chess.co.uk/twic/jwatsonbkrev81.html. 

3.     ^ "Former world chess champion Vasily Smyslov dies at 89". DNAIndia.com. 27 March 2010. http://www.dnaindia.com/sport/report_former-world-chess-champion-vasily-smyslov-dies-at-89_1364237. Retrieved 27 March 2010. 

4.     ^ Find A Grave

5.     ^ New York Times: Vasily Smyslov, Former World Chess Champion, Dies at 89

6.     ^ Chessbase: World Champion Vasily Smyslov dies at 89

7.     ^ ""I'M SORRY, FRANK..."". ChessBase. August 29, 1999. http://www.chessbase.com/support/support.asp?pid=62. 

8.     ^ Smyslov's Selected Games, by Vassily Smyslov, 1995, London, Everyman Chess