این دوست داشتنی های پردردسر!!

این دوست داشتنی های پردردسر!!

به قلم جناب آقای مسعود شرافتی

فرقی نمی کند داور درجه 3 باشی یا بین المللی ... به اعتراف تقریباً تمامی داوران شطرنج، قضاوت در گروه های سنی، خصوصاً رده های زیر 6 و 8 سال، از مشکل ترین و دردسر سازترین داوری های این رشته است. این مسئله نه فقط از جنبه نحوه ی قضاوت صحیح در وضعیت های بسیار بغرنج این رده های سنی، بلکه از منظر حاشیه های دردسر ساز "والدین" و "مربیان" آن ها باید مورد موشکافی دقیق قرار گیرد.

به شخصه در مسابقات مختلف رده های سنی کشوری و آسیایی قضاوت داشته ام اما داوری در آخرین مسابقه ای که اخیراً در چهاردهمین دوره جام خزر در رده سنی زیر 6 سال داشتم مرا واداشت تا نکاتی چند در این خصوص به رشته تحریر درآورم که امیدوارم مورد توجه خصوصاً مربیان و والدین گرامی و همچنین داوران زحمتکش این رده های سنی قرار گیرد.

جناب آقای مسعود شرافتی (سمت چپ) داور مسابقات اخیر قهرمانی شطرنج زیر 6 سال کشور

اولین نکته ای که این رده سنی را از سایر بازیکنان متمایز میسازد عدم توانایی اکثریت بازیکنان در ثبت حرکات است که در نتیجه قضاوت در بسیاری از وضعیت ها را برای داوران مشکل ساز می کند زیرا هر دو بازیکن خود را در انجام حرکت مورد مناقشه محق دانسته و اگر چاشنی گریه را هم به این نکته اضافه کنیم وضعیت را بسیار بغرنج تر می سازد! و حقیقتا اگر داور تجربه کافی در این موارد را نداشته باشد چه بسا موضوع از این فراتر رفته و با قهر و ترک یکی از بازیکنان پس از قضاوت داور بازخورد و عکس العمل والدین یا مربی بازیکن جو سالن و کل بازی های در حال انجام را زیر سوال ببرد.

نکته ی قابل تأمل این است که کودکان ذاتاََ "دروغگو" و "فریبکار" نیستند، اما شرایط سنی آن ها اقتضا می کند که در برابر حرکت اشتباهی که انجام داده اند عکس العمل نشان دهند. در همین مسابقات بازیکنی که پنج پیاده و یک رخ در برابر فقط یک پیاده ی حریف جلو بود با شکار آخرین پیاده ی حریف بازی به وضعیت پات می رسید، اما به محض این که پیاده حریف را لمس کرد متوجه اشتباه خود شد و منکر این حرکت شد  خوشبختانه در همان لحظه ناظر بازی بودم و او را وادار به گرفتن پیاده کردم. اما بازیکن با گریه از گرفتن پیاده امتناع کرد و ادعا داشت که به پیاده دست نزده است ...

 

حال بیایید این قضیه را از منظر دیگری بررسی کنیم ... اگر در آن لحظه حضور نداشتم چطور باید ثابت می کردم که بازیکن پیاده را لمس کرده است و اگر براساس اصل "برائت" (یکی از اصول نانوشته ی قوانین شطرنج که رأی را باید به نفع بازیکنی داد که ادعّا دارد حرکتی را انجام نداده است). قضاوت دیگری می کردم حق بازیکن حریف پایمال نمی شد؟ در چنین مواردی تجربه ی داور نقش بسیار مهمی ایفا می کند ... طرح چند پرسش از بازیکنان و نگاه دقیق به وضعیت بازی در بسیاری از موارد می تواند در قضاوت صحیح به داور کمک شایانی کند.

دومین نکته ی بسیار جالبی که در این مسابقه  به نظرم رسید، اطلاعات نصفه و نیمه ی بسیاری از کودکان از چند قانون داوری بود که مشخصاََ رد پای مربی یا والدین آن ها در آموزش آن ها را می شد لمس نمود ... این که بابت هر اشتباه کوچکی از طرف حریف فوراََ به داور اعتراض کن ... " آقا این خیلی حرف می زند بهش اخطار بدید!" ... " آقای داور این با یک دست ساعت و با دست دیگر حرکت می کند، برایش باخت بزنید!" ... " حریف من نگفت مرتب می کنم "... و وقتی بررسی می کنم می بینم هنگام زدن ساعت دست بازیکن به شاهش خورده و آن را واژگون ساخته و هنگام برداشتن شاه مورد اعتراض بازیکن قرار گرفته ... بر روی یک میز بازیکنی به علت حرکت غیرقانونی یکبار توسط داور اخطار گرفته بود، وقتی برای بار دوم بازیکن مرا فراخواند و ادعای حرکت غیرقانونی از طرف حریف کرد هنگام بررسی وضعیت متوجه شدم مدعی دارای وزیر و دو رخ و چند پیاده در مقابل شاه تنهای حریف است! این یعنی بازیکن ترجیح داده است به جای ادامه ی بازی و مات در یکی دو حرکت بعدی با ادعای حرکت غیرقانونی حریف بازی را به برد برساند.

در میز دیگری بازیکن ادعا داشت چون به حریفش سه بار کیش داده است بازی مساوی شده و جالب این که حریف هم به سادگی حرف او را پذیرفته بود که خوشبختانه قبل از چیدن مهره ها به حالت اولیه دستور به ادامه ی بازی دادم (در هر دور قبل از شروع بازی ها به همه ی بازیکنان اخطار میدادم که اگر بازی به اتمام رسیده است حق ندارند مهره ها را بچینند تا داور شخصاََ وضعبت را ببیند و برگه ی Match card را امضا کند) و بالاخره جالب ترین وضعیت هنگامی بود که بازیکن بدون داشتن برگه ی ثبت حرکات ادعا داشت حریف که دارای وزیر و شاه در برابر شاه تنها بوده نتوانسته پس از 50 حرکت او را مات کند پس بازی مساوی است ... وقتی از او پرسیدم از کجا میدانی 50 حرکت شده است، گفت توی دلم شمردم!!

 

اما طرف دوم قضیه نقش والدین و مربیان این کودکان است که بعضاً با دخالت های بی جا امر قضاوت را برای داوران مشکل ساز می سازند ... وقتی بازیکنی به علت باخت با چشمان گریان سالن مسابقه را ترک می کند، پدر و یا مادر او کافی است اشک فرزند دلبند خود را ببیند و متاسفانه در برخی موارد بدون برسی صحت و سقم ادعای بازیکن بنای اعتراض و داد و قال را می گذارند ... ترک چند باره سالن در حین بازی توسط کودکان جهت رفتن به دستشویی امری بسیار طبیعی است و و در این بین ملاقات ان ها با والدین و مربیان خارج از سالن بدیهی خواهد بود ... حال، اعتراض سایر والدین به این که مبادا ان ها در گوش بازیکنان خود نجوایی کنند بخش دیگری از پروسه ی دردسرهای پاسخ گویی داوران به آن ها است.

به هر حال پرونده ی داوری این دوره از مسابقات نیز پس از 9 دور مسابقات پرفراز و نشیب به پایان رسید و برگ دیگری بر تجربیات گروه داوری افزوده شد اما مسلماً برگزاری دوره های آتی این گونه مسابقات ورده های سنی نیز عاری از حاشیه های خاص خود نخواهد بود. به منظور ختم کلام مقاله ی بالا توصیه ای دوستانه به منظور هرچه بهتر برگزار شدن این  گونه مسابقات به نگارش درمی آورم.

به نظر من اولین و مهم ترین قدم در کاستن معضلات داوری در رده های سنی پایین بستگی تام به نقش مربیان و والدین گرامی دارد. کودکان به اقتضای شرایط سنی خود - همانند آن چه در مدارس اتفاق می افتد - اطاعت بی چون و چرا از گفته های مربیان خود دارند. پس این وظیفه ی مربیان عزیز است که در کنار آموزش شطرنج احترام گذاشتن به حریف، داوران و مقررات مسابقات را در دستور کار آموزش های خود قرار دهند. این که در ابتدا و انتهای بازی به حریف خود دست بدهی ... مهره ها را پس از اتمام بازی مرتب کنی ... حتی صندلی خود را به حالت اول برگردانی و مهم تر از همه این که در طول بازی به حریف خود احترام بگذاری و خصوصاً اگر اشتباهی مرتکب شدی "دبه" در نیاوری و مهم تر از همه این که به قضاوت داور احترام بگذاری و اعتماد کنی از جمله عواملی است که به شدت بر روی روند مثبت امر قضاوت تاثیر خواهد گذاشت. در این میان نقش والدین نیز پر رنگ خواهد بود. اگر والدین با اعتماد به کادر داوری فرزندان خود را به آن ها بسپارند - بدون پیش داوری که حق کودکانشان در طول مسابقه ضایع خواهد شد - از لحاظ روانی تاثیر به سزایی بر روی نحوه ی قضاوت داوران خواهد گذاشت. به یاد داشته باشیم که داوری شطرنج نیز همانند بسیاری از رشته های دیگر عاری از اشتباه نیست - همان گونه که در مسابقات اخیر شاهد یکی دو اشتباه داوری از کادر خود بودم - اما تصور این که هنگام قضاوت، داور بین بازیکنان فرق می گذارد باید از ذهن مربیان و والین پاک شود.

اما چند توصیه ی مهم برای داوران این رده های سنی دارم که امیدوارم مورد توجه و استفاده ی همکاران عزیز قرار گیرد:

1- برای نظارت بهتر حتی المقدور داوران بیشتری در رده های سنی پایین تر در نظر گرفته شود.

2- استفاده از یک یا چند داور باتجربه امری بسیار ضروری است. به داوران تازه کار اکیدا" توصیه می شود جهت کسب تجربه ی قضاوت داوری، خود را درگیر مسابقات رده های سنی کننند تا در کنار داوران با تجربه عملاً وضعیت های قوانین داوری را تجربه کنند. داوری در جدول اساتید و بازیکنان قوی که در آن ها به ندرت مشکل داوری پیش می آید عملاً هیچ گونه دستاوردی برای داوران تازه کار نخواهد داشت.

3- پنج دقیقه قبل از شروع مسابقه تمامی والدین و مربیان به خارج از سالن مسابقه هدایت شوند. هیچ بهانه ای برای حضور والدین و یا مربیان در سالن مسابقه پذیرفتنی نیست. اگر بازیکنی از عدم حضور ولی خود بی تابی می کند می توان پس از دستور شروع بازی ها او را به خارج از سالن مسابقه هدایت کرد. تجربه نشان داده بازیکن پس از چند دقیقه آرامش خود را باز یافته و مجدداً با همراهی داور به صندلی خود باز می گردد.

4- حتماً پس از استقرار بازیکنان در پشت میز های خود شماره ی میز و اسامی بازیکنان را مطابق لیست قرعه کشی برسی کنید.

5- قبل از دستور شروع بازی حتماً از بازیکنان بخواهید با حریف خود دست داده و سپس به افتخار حریف خود با کف زدن های ممتد دستور به شروع بازی دهید. این کار از لحاظ روانی بر روی بسیاری از کودکانی که استرس عدم حضور والدین خود را دارند تاثیر مثبت خواهد داشت.

6- قبل از شروع بازی از بازیکنان بخواهید پس از اتمام بازی دست خود را بلند کرده و داور را صدا بزنند. به هیچ عنوان اجازه به هم زدن و یا مرتب کردن مهره ها را ندهید تا خود داور وضعیت نهایی را دیده، Match Card را با ثبت نتیجه به میز داوری تحویل دهد.به عنوان سر داور از داوران بخواهید حتما امضای خود را در Match Card ثبت کنند تا مسئولیت اشتباه احتمالی در ثبت نتیجه را به عهده بگیرند. این کار باعث خواهد شد داور در در مسئولیتی که بر عهده او گذاشته شده است دقت بیشتری داشته باشد.

 

7- علاوه بر ثبت نتیجه در برگه ی قرعه کشی داخل سالن، می توان در برگه ی دیگری که در سالن انتظار والدین نصب شده است نتیجه را همزمان وارد کرد. این کار باعث خواهد شد والدین و یا مربیانی که نسبت به نتیجه ی نهایی بازیکن خود حساسیت دارند، مزاحم کادر داوری داخل سالن نشوند و همچنین از اشتباه احتمالی ثبت نتیجه بازیکنان جلوگیری به عمل آید.

8- در طول بازی مرتب بر روی وضعیت بازی ها نظارت داشته باشید. همان طور که اشاره شد، اکثر بازیکنان این رده سنی ثبت حرکات را بلد نیستند بنابراین نظارت دائمی داوران بر روی صفحات شطرنج باعث ثبت بسیاری از وضعیت ها در ذهن داور و جلوگیری از از اشتباهات احتمالی شده و از طرفی حضور داوران در بالای سر بازیکان، فرصت تفکر برخی از خاطیان را در "دست بردن" در صفحه شطرنج از آن ها خواهد گرفت.

و نکته ی پایانی این مقاله این که مسابقات مختلف رده های سنی نتیجه ی عملکرد و زحمات مربیان و والدین آن ها را به نمایش خواهد گذاشت و لذا حساسیت آن ها در کسب نتیجه نهایی نوآموزان خود در این مسابقات امری طبیعی است. بنابراین اگر ارتباط منطقی بین مربیان و والدین از یک سو و کادر داوری از سوی دیگر نهادینه شود، هم امر قضاوت صحیح را برای داوران شطرنج و اجرای عدالت آسان خواهد نمود و هم بستر لازم را جهت اعتماد مربیان و والدین از کادر داوری فراهم خواهد کرد ... که دورنمای شطرنج ایران با توجه به بازی های فوق العاده ای که از بسیاری از این دوست داشتنی های دردسرساز دیدم بسی روشن و تابناک است.
 

 

   

مسعود شرافتی (گیلان - ایران)
کارشناس ارشد زبان انگلیسی، شطرنج باز، مربی و داور بین المللی شطرنج